De energietransitie moet sneller

TNO geeft voor een aantal dominante sectoren belangrijke opties aan waarmee de huidige ontwikkeling kan worden versneld. Ook is per sector vastgesteld op welke kennisvragen nog een antwoord nodig is. Duidelijk is dat de energietransitie veel meer vergt dan technologische oplossingen. Minstens zo belangrijk zijn kosten, gedrag en de beschikbaarheid van vakmensen.

Het whitepaper geeft per sector:

• Concrete maatregelen die nodig zijn om de energietransitie te versnellen;
• Een kennisagenda met vragen die een antwoord behoeven;
• Verwijzingen naar publicaties die dieper op de materie ingaan.

Nog veel oplossingen ontwikkelen

Het gaat om de sectoren elektriciteit, industrie, gebouwde omgeving, mobiliteit, internationale lucht- en scheepvaart en om consumptie als aangrijpingspunt voor reducties in die sectoren.

In een overzicht is in één oogopslag per sector te zien wat er nodig is om de energietransitie te versnellen: waar zijn er al technische oplossingen voorhanden, waar zijn ze geïdentificeerd maar nog niet in gang gezet en op welke punten moeten er nog oplossingen worden ontwikkeld. Zo is in de sector elektriciteit de benodigde technologie voorhanden, maar moet er in de industrie en de lucht- en scheepvaart op dat punt nog veel worden ontwikkeld dan wel verbeterd.

Overzicht van uitdagingen voor de diverse sectoren

• Geel: De oplossingen zijn er, we moeten stevig doorzetten: 'Action, action, action'.
• Oranje: Oplossingen zijn grotendeels bekend, ze moeten geïmplementeerd worden.
• Rood: Oplossingen zijn onvoldoende bekend en moeten nog worden ontwikkeld.

Beschrijving per sector:

• Sector Elektriciteit: De benodigde technologie is voorhanden. Oplossingen voor financiering en acceptatie zijn grotendeels bekend, nu implementeren. Oplossingen arbeidsmarkt onvoldoende bekend, nu ontwikkelen.
• Sector Gebouwde omgeving: Oplossingen techniek, financiën, acceptatie zijn grotendeels bekend, ze moeten worden geïmplementeerd. Oplossingen arbeidsmarkt onvoldoende bekend, nu ontwikkelen.
• Sector Industrie: Ontwikkeling technologie nodig. Oplossingen financiën en acceptatie zijn grotendeels bekend, ze moeten worden geïmplementeerd. Oplossingen arbeidsmarkt zijn er, doorzetten en tot actie overgaan.
• Sector Mobiliteit: Oplossingen techniek, financiën, acceptatie en arbeidsmarkt zijn grotendeels bekend, ze moeten worden geïmplementeerd.
• Sector luchtvaart en scheepvaart: Ontwikkeling technologie nodig. Oplossingen financiën en acceptatie zijn grotendeels bekend, ze moeten worden geïmplementeerd. Oplossingen arbeidsmarkt zijn er, doorzetten en tot actie overgaan.
• Sector consumptie: De benodigde technologie is voorhanden. Oplossingen voor financiering en acceptatie zijn grotendeels bekend, nu implementeren. Oplossingen voor draagvlak en acceptatie zijn onvoldoende bekend en moeten worden ontwikkeld. Oplossingen arbeidsmarkt zijn er, doorzetten en tot actie overgaan.

Integrale aanpak

Het whitepaper is geen blauwdruk voor de toekomst, maar geeft beleidsmakers en experts bij overheden en bedrijfsleven een beknopt maar concreet overzicht van oplossingen waarmee de transitie versneld kan worden en laat zien wat daar voor nodig is. Veel bij de energietransitie betrokkenen zijn wel deskundig op hun eigen terrein, maar missen vaak de samenhang met andere sectoren. Zo kan het creëren van een optimale oplossing in de ene sector een suboptimale situatie veroorzaken in het energiesysteem als geheel. Alles heeft namelijk met alles te maken. Een integrale aanpak met aandacht voor de samenhang met ook de circulaire economie is de basis voor een succesvolle energietransitie.

Knelpunten per sector

Het belangrijkste knelpunt in de elektriciteitssector en in de gebouwde omgeving is het gebrek aan mensen om de transitie te realiseren. In de industrie en de lucht- en scheepvaart speelt dat probleem minder. De industrie heeft vooral behoefte aan verdere ontwikkeling en opschaling van nieuwe technologieën. In de gebouwde omgeving en in de sector mobiliteit zijn voor zowel techniek, geld, gedrag als arbeidsmarkt de oplossingen grotendeels bekend maar is naast opschaling ook nog wel wat ontwikkeling nodig. De internationale lucht- en scheepvaart staat vooral voor de opgave de fossiele brandstoffen te vervangen door duurzame; een tijdrovend proces. Ook is het nodig alternatieven te stimuleren om de enorme groei van de sector af te remmen. Bij consumptie zijn acceptatie en gedrag het belangrijkste aandachtspunt. Zo zullen burgers klimaatmaatregelen eerder accepteren als ze overtuigd zijn van de effectiviteit en van de eerlijkheid daarvan.

Energietransitie en circulaire economie

In het paper vraagt TNO nadrukkelijk aandacht voor de relatie tussen energietransitie en andere maatschappelijke vraagstukken als biodiversiteit, stikstof, digitalisering, ruimtegebruik en met name circulariteit. De energietransitie en de transitie naar een circulaire economie kunnen elkaar in belangrijke mate versterken maar de combinatie levert ook uitdagingen. Zo zorgen materiaal- en energiezuinige producten voor CO2-emissiereductie. Hierbij helpt ook een langere levensduur en betere repareerbaarheid van producten. Verder kost hergebruik van gerecyclede materialen veel minder energie dan het maken van nieuwe. De benodigde zonnepanelen, windturbines en elektrolysers moeten zo worden ontworpen dat de materialen aan het einde van hun levensduur herbruikbaar zijn.

Kennisagenda en kenniscoalitie

Om al deze maatregelen te kunnen nemen is meer kennis nodig. TNO heeft in de paper per sector een aantal vragen geformuleerd die verder moeten worden uitgediept. Naast verdieping vraagt de complexiteit van de energietransitie ook om integratie en toegankelijkheid van kennis. Met het initiatief van de kenniscoalitie energietransitie werkt TNO aan een platform voor integrale en toegankelijk kennis, dat bijdraagt aan een betrouwbare, betaalbare en duurzame energietransitie en het realiseren van de klimaatdoelstellingen. Meer informatie over techno-economisch en sociaalwetenschappelijk onderzoek en de energietransitie vind je op Energy.nl.