E-ELT: European Extremely Large Telescope

Prototype telescoop

TNO is wereldleider op het gebied van optomechatronica (systemen voor de ruimtevaart en astronomie). Voor de E-ELT heeft TNO, samen met VDL-ETG (bouwer/engineer) en NOVA (apparatuur en software metingen), een prototype ontworpen die aantoont dat de ondersteuningsstructuur van de hoofdspiegel aan de eisen voldoet. Zo krijgt elk van de 798 spiegels een ondersteunende structuur van staal en aluminium die uit vernuftige onderdelen is opgebouwd.

De individuele spiegel wordt op zijn plek gehouden met een flinterdun membraan, 27 dunne pinnetjes en een metalen balanceerconstructie. Dit alles met een maximale afwijking van slechts enkele nanometers, want een grotere afwijking leidt tot onscherp beeld. Luchtdruk zorgt er vervolgens voor dat de spiegels goed kunnen draaien en zo het heelal kunnen afspeuren.

Uniek ontwerp

Het ontwerp voor de telescoop heeft meerdere voordelen. Ten eerste maakt de constructie slim gebruik van vele identieke onderdelen, wat extra ontwikkelingskosten en geld bespaard. Ten tweede is de spiegel dunner dan andere telescopen en daardoor lichter. Ook hierdoor wordt de constructie goedkoper, want minder materiaal voor bijna 800 spiegels tikt al snel aan. Een ander voordeel is dat de spiegel veel groter wordt dan tot nu toe bestaat, waardoor verre planeten scherper in beeld gebracht kunnen worden.

De kwaliteit van het beeldmateriaal gaat door de omvang van de spiegel dus met grote stappen vooruit. Tenslotte is de gehele constructie ook nog eens onderhoudsarm. Door het gebruik van de telescoop gaan de spiegels langzaam achteruit. Met 798 spiegels kan dat een enorme onderhoudsklus worden. Dankzij de speciaal ontworpen extractor en grijparm kunnen 2 spiegels per dag eenvoudig vervangen worden. In 1,5 jaar tijd zijn dan alle spiegels vervangen. Doordat dit geleidelijk gebeurt, levert dit geen vertraging op voor het gebruik van de E-ELT.

Meer licht, meer zicht

De E-ELT kan het heelal nog gedetailleerder gaan bestuderen dan de telescoop Hubble die sinds 1990 in de ruimte zweeft. In vergelijking met andere telescopen op de wereld zal de E-ELT 15 keer meer licht gaan verzamelen. Door de enorme spiegel zullen meer en kleinere details te zien zijn. Ook als er een fel object in de buurt is, waardoor je normaalgesproken een kleiner object zelf niet ziet. Nu kunnen we een verre planeet eigenlijk niet zien, maar weten we dat hij er is omdat er sprake is van een verminderde lichtopbrengst.

Met de grotere telescoop kunnen we vanaf 2024 verre planeten daadwerkelijk zien én vastleggen. De locatie speelt daarbij ook een belangrijke rol en is dan ook met zorg uitgezocht. Bovenop de 3064 meter hoge berg Cerro Armazones in Chili zal de E-ELT verrijzen. Door het grote aantal wolkeloze nachten (gemiddeld 350 per jaar) en de schone, droge lucht is de berg in de Atacamawoestijn de perfecte locatie.

Internationale positie

Het ontwerp van TNO en partners was de eerste stap. De volgende stap is een aanbesteding waaruit gekozen gaat worden wie de E-ELT gaat bouwen. Als er voor een Nederlandse partij wordt gekozen, dan zal dit niet alleen goed zijn voor de werkgelegenheid, maar ook voor de kennisopbouw en internationale positie die Nederland heeft in de astronomie. Vanaf 2018 zal de bouw van start gaan.