Beweegredenen en barrières voor aardgasvrij wonen

Warm(t)e Kermis: innovatieve tool voor het ophalen van participatiebehoeftes onder bewoners

Bewoners spelen een sleutelrol bij het verduurzamen van hun woning. In het Klimaatakkoord is vastgesteld dat alle woningen in 2050 aardgasvrij moeten zijn. Tot 2030 moeten de eerste 1,5 miljoen bestaande woningen worden verduurzaamd.

Het is daarom belangrijk in kaart te brengen wat de wensen en behoeftes zijn van bewoners ten aanzien van woningverduurzaming. Maar hoe weet je als gemeente in hoeverre bewoners betrokken willen worden en op welke manier?

Bestaande participatietools lijken veelal uit te gaan van 1) een bepaalde mate waarin bewoners betrokken willen worden en van 2) een bepaalde manier waarop bewoners hun inbreng kunnen geven, zonder dat daadwerkelijk in kaart is gebracht of dit aansluit bij de behoeften van bewoners.

TNO ontwikkelde daarom de Warm(t)e Kermis; een praktische tool die gebruikt kan worden door (proeftuin)gemeentes om in kaart te brengen of, in welke mate en op welke manier (verschillende groepen) bewoners betrokken willen worden in de warmtetransitie.

Inzicht in de ervaring van bewoners

De uitkomsten van het onderzoek zijn belangrijk voor gemeenten. Zij maken plannen voor het aardgasvrij maken van hun wijken in de nabije toekomst. Om goed inzicht te geven hebben we een analyse gemaakt van de drijfveren en barrières voor bewoners, vanuit onder andere vraaggesprekken met bewoners en ambtenaren.

Purmerend en Zwijndrecht

We deden dit onderzoek in 2 wijken. De ene wijk ligt in Purmerend, een van de 27 gemeenten die meedoen aan het programma ‘proeftuinen aardgasvrije wijken’. De andere wijk ligt in Zwijndrecht, waar nog geen concrete plannen bekend zijn.

Vertrouwen is belangrijk

Een belangrijke drijfveer die naar voren komt in het onderzoek is vertrouwen. Eerlijke communicatie en een persoonlijke benadering door de gemeente kan bewoners overhalen om mee te doen. Barrières zijn onduidelijkheid over de noodzaak en zorgen over de kosten. Maar kosten kunnen ook een drijfveer zijn, als duidelijk wordt dat je de kosten op termijn kunt terugverdienen. Dat kan vanwege een lagere energierekening en als de waarde van het huis stijgt.

Kijken naar het hele proces

Voor de analyse hebben we eerder ontwikkelde modellen gebruikt, zoals die van de ‘klantreis’ die een bewoner maakt naar een aardgasvrije woning. Dat zijn de 9 stappen die een bewoner volgt richting aardgas vrij wonen (zie afbeelding):

1. Bewustwording van aardgasvrij als thema
2. Tam-Tam-fase
3. Bewustwording van persoonlijke situatie
4. Oriënteren, afwachten of weerstand
5. Oriënteren
6. Keuze voor een oplossing
7. Wonen in huis met werkzaamheden
8. Wonen in een (deels) aardgasvrije woning
9. Ambassadeur worden

Afhaken bij belemmeringen

In elk van deze 9 stappen kan een bewoner afhaken. Namelijk als zij belemmeringen ervaren om de volgende stap te zetten. Als we weten welke drijfveren en barrières bij elke stap een rol spelen, kunnen bewoners gerichter worden gestimuleerd. Daarom hebben we dit voor elke stap van de klantreis in kaart gebracht en aanbevelingen gedaan.

Aandacht, mogelijkheid en intentie

3 zaken blijken essentieel voor bewoners bij het aardgasvrij maken van de woning:

• Aandacht: ze moeten er bewust over hebben nagedacht en een aanleiding hebben om op een alternatief over de stappen.
• Mogelijkheid: ze moeten financieel en anderszins in staat zijn om dit te doen.
• Intentie: de bewoners moeten de overstap willen maken, bijvoorbeeld omdat ze vertrouwen hebben in de aanpak van de gemeente en omdat de overstap makkelijk wordt gemaakt.

Met het CODEC-model, dat staat voor 'Consumer Decisions Comprehended', hebben we geanalyseerd hoe de drijfveren en barrières gekoppeld zijn aan deze 3 factoren.

Situatie verschilt per bewoner

Het gaat bewoners bij overstappen niet alleen om het inhoudelijke aanbod van de gemeente. Het is ook belangrijk hoe ze dat gepresenteerd krijgen. De individuele omstandigheden van bewoners kunnen sterk verschillen en zijn van invloed op het wel of niet overstappen. Wat voor de gemeente of marktpartijen vaak bijzaak is, kan voor een bewoners juist doorslaggevend zijn.

Gemeenten als belangrijke speler

Gemeenten hebben een rol om burgers en bedrijven te verbinden, kennis te delen, bijeenkomsten te organiseren en gericht subsidies te verlenen. Ook kunnen ze diverse lokale initiatieven ondersteunen, waaronder:

• het organiseren van kleinschalige warmtenetten
• seizoensopslag
• de slimme inzet van collectieve warmtepompen
• de aansluiting van goedkopen bronnen voor duurzame warmte

In landen om ons heen was aardgas nooit vanzelfsprekend. Daar blijken burgerinitiatieven een groot succes. Daar moeten we in Nederland ook mee gaan experimenteren.

Ervaringen bewoners aardgasvrije huizen

Steeds meer gemeentes naderen de uitvoeringsfase van hun aardgasvrije wijk(en). Er is tot op heden echter weinig informatie beschikbaar over de ervaringen van eigenaar-bewoners die al in een aardgasvrije woning wonen. In een aantal proeftuingemeentes zijn al wel woningen aardgasvrij gemaakt. TNO onderzocht daarom in samenwerking met het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) de drijfveren en barrières van bewoners die de laatste stappen van de klantreis hebben doorlopen of bewust ervoor hebben gekozen niet over te gaan op een aardgasvrije woning.

De resultaten van dit onderzoek kunnen gebruikt worden door gemeentes die zich richting de uitvoeringsfase begeven om een goede participatieaanpak met bewoners vorm te geven voor de laatste stappen van de klantreis.

Lees hier het rapport over de ervaringen van aardgasvrij wonen (pdf).

Meer onderzoeken en rapporten

Naast het onderzoek onder bewoners, keken we naar het grotere plaatje van de transitie naar aardgasvrije woningen in 2050. Hieruit zijn de volgende documenten ontstaan.