Krapte op de arbeidsmarkt oplossen met technologie

De focus ligt daarbij op het creëren van de juiste randvoorwaarden zodat werknemers deze technologie willen en succesvol kunnen gebruiken, en motiverend en betekenisvol werk kunnen (blijven) doen.

Hoewel er veel literatuur is over technologie, ontbreekt vaak bewijs over de relatie tussen technologie en personeelskrapte. De eerste resultaten van het project suggereren dat technologie veelbelovend kan zijn, met name in sectoren zoals de groot- en detailhandel en de gezondheids- en welzijnszorg. De impact van arbeidsbesparende en arbeidsondersteunende technologieën kan verder reiken dan deze sectoren, zeker met de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) en andere geavanceerde toepassingen.

Wat houdt het project in?

TNO voert dit tweejarige project met financiering van Instituut Gak uit. Het project bestaat uit meerdere stappen: In stap 1 wordt de potentie van verschillende vormen van technologie in kaart gebracht; in stap 2 worden belemmerende en bevorderende factoren voor de implementatie van diverse technologieën blootgelegd; en in stap 3 worden concrete handvatten ontwikkeld voor praktijk en beleid.

De nadruk ligt in dit project op ‘mensgerichte inzet van technologie’; er wordt dan ook rekening mee gehouden hoe werknemers het ervaren wanneer bijvoorbeeld een deel van hun werk wordt overgenomen door technologie.

Arbeidsbesparende technologie

Arbeidsbesparende technologie neemt het werk van mensen uit handen, of organiseert het werk slimmer rondom beschikbare menskracht. Dit omvat doorgaans vormen van robotisering en digitalisering. Een voorbeeld van arbeidsbesparende technologie zijn drones in de landbouw: drones worden in plaats van mensen of bemande machines ingezet voor de besproeiing en monitoring van gewassen.

Arbeidsondersteunende technologie

Arbeidsondersteunende technologie ondersteunt werknemers bij het uitvoeren en leren van (nieuwe) taken. Een voorbeeld van arbeidsondersteunende technologie is augmented reality (AR): de inzet van slimme brillen om informatie of werkinstructies te projecteren en daarmee het uitvoeren van een taak of actie te . Arbeidsondersteunende technologie kan het werk minder complex en daarmee toegankelijker maken voor een grotere en/of andere groep werkenden.

Inventarisatie potentie

Inmiddels is het project halverwege en is in een tussenrapport 'Van krapte naar kans: technologie als gamechanger' (pdf) de potentie van diverse technologieën voor het verminderen van personeelskrapte beschreven (stap 1). Deze resultaten zijn gebaseerd op een systematisch literatuuronderzoek en kwantitatieve analyses met beschikbare data van de Werkgevers Enquête Arbeid 2022 (WEA), een 2-jaarlijkse enquête van TNO en CBS onder circa 5.000 Nederlandse organisaties. Daarin zijn technologieën onderverdeeld in zeven categorieën. De resultaten suggereren dat technologie het meest veelbelovend is als oplossing voor arbeidstekorten in de groot- en detailhandel en de gezondheids- en welzijnszorg. Voor veel andere sectoren ontbreekt bewijs wat het trekken van betrouwbare conclusies moeilijk maakt. Figuur 1 toont de potentie voor de gezondheids- en welzijnszorg.

Van potentie naar implementatie

In stap 2 en 3 van het project ‘Van krapte naar kans: technologie als gamechanger’ wordt de impact van arbeidsbesparende en -ondersteunende technologie verder onderzocht. Daarbij wordt vooral gekeken naar belemmerende en bevorderende factoren, bij zowel werknemers als werkgevers, die een rol spelen bij de implementatie en het gebruik van technologie.

Want dat een bepaalde technologie de potentie heeft om de arbeidskrapte positief te beïnvloeden, betekent nog niet dat het in de praktijk zonder meer werkt. Werknemers moeten er daadwerkelijk mee willen, durven en gaan werken. Werknemers kunnen (soms terecht) bang zijn robots hun werk veranderen of zelfs overnemen; dat zorgt voor onzekerheid en weerstand en belemmert het gebruik van de technologie.

Daarnaast kan ook het werk zelf een belemmerende factor zijn, bijvoorbeeld wanneer een baan onvoldoende tijd en ruimte biedt om de technologie te integreren in de werkprocessen. Hoe kunnen werkgevers de juiste randvoorwaarden creëren zodat werknemers de technologie goed kunnen gebruiken?

Experimenten met wat wel en niet werkt

De nadruk komt, binnen het tweede deel van dit project, steeds meer op toepassingen te liggen. Er wordt gekeken wat in de praktijk werkt en wat niet werkt. Zo wordt onder meer onderzocht of werknemers van verschillende niveaus hetzelfde werk kunnen doen met behulp van technologische ondersteuning. Dat gebeurt bijvoorbeeld binnen Sharehouse. Het Warehouse Living Lab Sharehouse is een uniek leer- en innovatieomgeving die ons helpt antwoorden te vinden voor de optimale samenwerking tussen mens en technologie binnen de logistieke sector.

Praktische handvatten

Uiteindelijk wordt de opgedane kennis vertaald naar concrete handvatten voor de praktijk. Om daartoe te komen gaan de onderzoekers over de resultaten in gesprek met werkgevers en werknemers in werksessies. De vorm van de tools die worden ontwikkeld, zal afhangen van de sector en/of de vorm van de technologie. Dat kan bijvoorbeeld een naslagwerk of checklist zijn met punten waar je als werkgever aan moet denken om een geschikte technologie succesvol te implementeren.

Doe jij met ons mee?

Wil je meer weten over het onderzoek naar arbeidsbesparende  en -ondersteunende technologie of wil je met ons samenwerken om onze resultaten te vertalen naar concrete toepassingen? Neem dan contact met ons op. Er is tevens de mogelijkheid om, na de zomer van 2024, deel te nemen aan werksessies waarin design- en ontwerpprincipes worden ontwikkeld.