Krapte op de arbeidsmarkt oplossen met technologie

De focus ligt daarbij op het creëren van de juiste randvoorwaarden zodat werknemers deze technologie willen en succesvol kunnen gebruiken, en motiverend en betekenisvol werk kunnen (blijven) doen.

Hoewel er veel literatuur is over technologie, ontbreekt vaak bewijs over de relatie tussen technologie en personeelskrapte. De eerste resultaten van het project suggereren dat technologie veelbelovend kan zijn, met name in sectoren zoals de groot- en detailhandel en de gezondheids- en welzijnszorg. De impact van arbeidsbesparende en arbeidsondersteunende technologieën kan verder reiken dan deze sectoren, zeker met de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) en andere geavanceerde toepassingen.

Wat houdt het project in?

TNO voert dit tweejarige project met financiering van Instituut Gak uit. Het project bestaat uit meerdere stappen: In stap 1 wordt de potentie van verschillende vormen van technologie in kaart gebracht; in stap 2 worden belemmerende en bevorderende factoren voor de implementatie van diverse technologieën blootgelegd; en in stap 3 worden concrete handvatten ontwikkeld voor praktijk en beleid.

De nadruk ligt in dit project op ‘mensgerichte inzet van technologie’; er wordt dan ook rekening mee gehouden hoe werknemers het ervaren wanneer bijvoorbeeld een deel van hun werk wordt overgenomen door technologie.

Arbeidsbesparende technologie

Arbeidsbesparende technologie neemt het werk van mensen uit handen, of organiseert het werk slimmer rondom beschikbare menskracht. Dit omvat doorgaans vormen van robotisering en digitalisering. Een voorbeeld van arbeidsbesparende technologie zijn drones in de landbouw: drones worden in plaats van mensen of bemande machines ingezet voor de besproeiing en monitoring van gewassen.

Arbeidsondersteunende technologie

Arbeidsondersteunende technologie ondersteunt werknemers bij het uitvoeren en leren van (nieuwe) taken. Een voorbeeld van arbeidsondersteunende technologie is augmented reality (AR): de inzet van slimme brillen om informatie of werkinstructies te projecteren en daarmee het uitvoeren van een taak of actie te . Arbeidsondersteunende technologie kan het werk minder complex en daarmee toegankelijker maken voor een grotere en/of andere groep werkenden.

Inventarisatie potentie

Halverwege het project is in een tussenrapport 'Van krapte naar kans: technologie als gamechanger' (pdf) de potentie van diverse technologieën voor het verminderen van personeelskrapte beschreven (stap 1). Deze resultaten zijn gebaseerd op een systematisch literatuuronderzoek en kwantitatieve analyses met beschikbare data van de Werkgevers Enquête Arbeid 2022 (WEA), een 2-jaarlijkse enquête van TNO en CBS onder circa 5.000 Nederlandse organisaties. Daarin zijn technologieën onderverdeeld in zeven categorieën. De resultaten suggereren dat technologie het meest veelbelovend is als oplossing voor arbeidstekorten in de groot- en detailhandel en de gezondheids- en welzijnszorg. Voor veel andere sectoren ontbreekt bewijs wat het trekken van betrouwbare conclusies moeilijk maakt. Figuur 1 toont de potentie voor de gezondheids- en welzijnszorg.

Bekijk de factsheet: Van krapte naar kans: technologie als gamechanger (pdf)

Van potentie naar implementatie

In stap 2 van het project ‘Van krapte naar kans: technologie als gamechanger’ is de impact van arbeidsbesparende en -ondersteunende technologie verder onderzocht. De resultaten tonen aan dat technologie een sleutelrol kan spelen in het verhogen van productiviteit en kwaliteit, maar ook uitdagingen met zich meebrengt, zoals weerstand onder medewerkers en de noodzaak tot continue training. Arbeidsbesparende technologie leidt volgens werkgevers vaker tot een directe toename van arbeidsproductiviteit en besparing op loonkosten, terwijl arbeidsondersteunende technologie vaker zorgt voor kwaliteitsverbetering van het productieproces en een verlichtende impact heeft op de fysieke werkbelasting.

Bekijk de factsheet: de impact van arbeidsbeparende en arbeidsondersteunende technologie op krapte (pdf)

In het project is specifiek gekeken naar belemmerende en bevorderende factoren, bij zowel werknemers als werkgevers, die een rol spelen bij de implementatie en het gebruik van technologie.

Want dat een bepaalde technologie de potentie heeft om de arbeidskrapte positief te beïnvloeden, betekent nog niet dat het in de praktijk zonder meer werkt. De onderzoeksbevindingen (pdf) laten zien dat technologie niet alleen afhankelijk is van technische aspecten, maar sterk verbonden is met sociale en organisatorische factoren zoals werkontwerp, werknemerservaringen, voorbereiding, en samenwerking met leveranciers. Cruciale randvoorwaarden daarbij zijn het betrekken van medewerkers vanaf de start, zorgdragen voor positieve gebruikerservaringen, en samenwerking die doorloopt na de implementatiefase.

Bekijk het rapport: Van krapte naar kans: technologie als gamechanger (pdf)

Experimenten met wat wel en niet werkt

In het tweede deel van dit project ligt de nadruk steeds meer op toepassingen. Er wordt gekeken wat in de praktijk werkt en wat niet werkt. Zo wordt onder meer onderzocht of werknemers van verschillende niveaus hetzelfde werk kunnen doen met behulp van technologische ondersteuning. Dat gebeurt bijvoorbeeld binnen Sharehouse. Het Warehouse Living Lab Sharehouse is een uniek leer- en innovatieomgeving die ons helpt antwoorden te vinden voor de optimale samenwerking tussen mens en technologie binnen de logistieke sector.

Praktische handvatten

De opgedane kennis in dit project is vertaald naar concrete handvatten voor de praktijk. Om daartoe te komen zijn de onderzoekers over de resultaten in gesprek gegaan met werkgevers en experts in werksessies. Dat heeft geresulteerd in richtlijnen of ‘tien geboden’ voor succesvolle inzet van technologie. Deze richtlijnen zijn vervolgens gekoppeld aan concrete tools voor werkgevers en beleidsmakers om aan de slag te gaan.

Bekijk de richtlijnen: de tien geboden voor succesvolle inzet van technologie (pdf)

Meer weten?

Wil je meer weten over het onderzoek naar arbeidsbesparende en -ondersteunende technologie of wil je met ons samenwerken aan concrete toepassingen? Neem dan contact op.