Energiebesparende tips voor een koele woning in de zomer

Energiegebruik voor koeling neemt toe

Door opwarming van het klimaat kunnen er vaker hete perioden voorkomen en kunnen woningen vaker onaangenaam hoge temperaturen aannemen. Bij verbeterde isolatie van woningen moet ook extra rekening worden gehouden met zonwering. Isolatie houdt de temperatuur van buiten namelijk wel tegen, maar als de zon naar binnen schijnt wordt de woning van binnenuit opgewarmd waarna de isolatie deze weer vasthoudt. Koeling kan zo een substantieel aandeel in het energiegebruik van huishoudens gaan vormen.

Onderzoek energievraag koeling woningen en effect van hitte

Dit was afgelopen jaar aanleiding voor TNO om een literatuuronderzoek te starten naar de energievraag van koeling. Hieruit blijkt bijvoorbeeld dat in 2021 bijna 20% van de huishoudens in Nederland (pdf) al een airco heeft, waar dat een aantal jaar geleden nog maar 5% was, en dat 26% van de ondervraagden uit een enquête overweegt in de komende jaren een airco aan te schaffen. Ook doet het consortium Warm Aanbevolen onderzoek naar de gezondheidseffecten van hitte, met name bij hoog-risicogroepen, naar aanleiding van de kennisagenda Klimaat en gezondheid.

In 2021 blijkt 20% van de huishoudens in Nederland al een airco te hebben, waar dat een aantal jaar geleden nog maar 5% was.

Ook naar de energievraag van koeling is onderzoek nodig waardoor TNO in samenwerking met Deltares en in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties momenteel een kennisagenda ‘toekomstige koudevraag’ opstelt met de kennishiaten en hoe deze ingevuld kunnen worden. Er is wel al voldoende kennis om adviezen aan bewoners te kunnen geven over hoe je een woning comfortabel kunt houden in de zomer. Milieu Centraal geeft tips op hun website en de ‘Factsheets Koudetechnieken’ van TKI Urban Energy geven een overzicht van maatregelen en technologieën.

In dit artikel geven we wat meer uitleg en achtergrond bij deze tips en zullen we ook ingaan op mogelijkheden om energie te besparen bij het gebruik van de airco.

Effectieve manieren om opwarming te voorkomen

Er zijn twee hele effectieve manieren die hitte in de woning in veel gevallen kunnen voorkomen en die geen energie kosten:

• Voorkom dat de zon de woning van binnenuit opwarmt door aan de buitenkant van de woning zonwering aan te brengen (zie het tekstkader ‘effectieve zonwering’). Zonwering aan de binnenkant werkt veel minder goed.
• Ventileer de woning als het buiten kouder is dan binnen door ramen en deuren van verschillende zijden van de woning tegen elkaar open te zetten. Als het buiten warmer is dan binnen, houd ze dan gesloten! Door het windje wat ontstaat lijkt het dan wel alsof het koeler wordt, maar eigenlijk warmt de woning op. Je kan de luchtstroming versterken door een ventilator voor de raamopening aan de warme kant te zetten en deze naar buiten te laten blazen.

Dit vergt wel een actieve houding: zonwering naar beneden doen voordat de zon naar binnen schijnt, deuren en ramen op de juiste momenten openen en weer dicht doen. In warmere landen is dit gebruikelijk. Daar zijn woningen ook meer aangepast aan hitte met bijvoorbeeld kleine ramen en witte gevels en daken om het zonlicht te reflecteren. Zelfs in het oude Perzië gebruikte men al vernuftige koelsystemen voor hun woningen zonder energie te gebruiken.

Een andere belangrijke factor is de buitenruimte. Een lagere buitentemperatuur is gunstig voor het koelen houden en afkoelen van de woning tijdens (nacht)ventilatie. Een groene tuin is daarbij koeler dan een versteende tuin. Vegetatie kan zorgen voor schaduw, het warmt niet zo op als stenen en er vindt verdampingskoeling plaats: vocht in de planten verdampt waardoor de lucht afkoelt. Niet voor niks is een park een populaire plek om op te zoeken tijdens hete dagen. Parijs heeft zelfs de doelstelling om binnen 7 minuten loopafstand voor een koele plek te zorgen. Maar als je een tuin hebt kan je deze koele plek ook zelf creëren, wat meteen voordelen heeft voor regenwaterafvoer en de biodiversiteit.

Parijs heeft zelfs de doelstelling om binnen 7 minuten loopafstand voor een koele plek te zorgen.

Als het toch oncomfortabel wordt in de woning kan een ventilator wellicht uitkomst bieden. Deze gebruikt ook elektriciteit, maar veel minder dan een airco. Een ventilator koelt niet, maar door de luchtverplaatsing kan het zweet sneller verdampen wat voor verkoeling zorgt. Als je daarentegen niet zweet, zorgt een ventilator voor opwarming van het lichaam als de omgevingslucht warmer is dan de huid. Omdat ouderen minder zweten dan jongeren, wordt bij ouderen dan ook een ventilator eerder ontraden dan bij jongeren.

Draag ook luchtige kleding en drink meer water dan gebruikelijk om de vochtbalans in stand te houden (eet bijvoorbeeld soep als maaltijd). Warmte kan als een flinke belasting voor het lichaam aanvoelen, maar het is goed om te weten dat het lichaam zich ook kan aanpassen aan warmte. Bij hitte moet het lichaam meer moeite doen om de warmte van het lichaam naar de huid te pompen. Voor kwetsbaren of mensen met hartproblemen is het dus extra belangrijk om extreme hitte te vermijden. Maar een gezond lichaam kan na een aantal warmere dagen beter tegen hitte.

Voor- en nadelen van een airco

Dit is meteen een van de nadelen van koeling met een airco. Als de ruimtes erg koel zijn in relatie tot de buitentemperatuur krijgt het lichaam namelijk geen kans om te wennen. Ook creëert een airco een luchtstroom die, afhankelijk van waar die wordt ingeblazen, als hinderlijke tocht kan worden ervaren. Het geluid van een airco kan ook een belangrijk aspect zijn. Het geluid binnenshuis kan voor de bewoners onprettig zijn, maar als een airco wordt gebruikt met een buitenunit kan er ook buitenshuis hinder voor de buren ontstaan.

Een airco gebruikt veel energie, dit brengt extra kosten met zich mee en kan leiden tot extra CO2 emissies als er fossiele bronnen worden gebruikt voor de elektriciteitsproductie.

Daarnaast kan het energiegebruik een effect hebben op de piekbelasting van het elektriciteitsnet wat zou kunnen betekenen dat het net moet worden verzwaard. Wanneer je overdag de airco direct voorziet van elektriciteit die is opgewekt met eigen zonnepanelen kunnen bovenstaande problemen voorkomen worden. Wel geldt nog: hoe minder energie we gebruiken, hoe beter. Je zou daarom ook de opgewekte energie op kunnen slaan (als elektriciteit of warmte) om later te gebruiken, in plaats van deze in te zetten voor een nieuwe functie als koeling. Er zijn mogelijkheden om energie voor korte of langere tijd op te slaan, maar deze worden nog niet veel toegepast en zijn nog relatief duur.

Behalve eventuele CO2-emissies door het elektriciteitsgebruik kan de airco ook nog op een andere manier bijdragen aan klimaatverandering, omdat het koudemiddel dat in de installatie gebruikt wordt vooralsnog een broeikasgas is. Het koudemiddel dat wordt gebruikt heeft een opwarmingseffect dat een paar honderd of duizend sterker is dan CO2. Van het koudemiddel ontsnapt altijd een beetje tijdens het gebruik, onderhoud en afvoer. Er zijn wel ontwikkelingen van koudemiddelen met een heel laag of geen broeikaseffect, maar deze zijn nog niet op de markt.

Verder kan een airco ook direct bijdragen aan lokale opwarming doordat de airco’s de warmte naar buiten blazen waardoor de buitenlucht weer op kan warmen. In dicht bevolkte gebieden dragen airco’s dan ook bij aan het zogenaamde hitte-eilandeffect.

Er zijn natuurlijk ook voordelen van koeling. Allereerst dat koelsystemen de temperatuur binnen op een comfortabel niveau kunnen houden. De mobiele airco werkt alleen niet zo goed als een vaste (split unit) airco met een unit binnen en buiten aan de gevel. De mobiele airco blaast de warme binnenlucht namelijk direct naar buiten waardoor er in de ruimte een onderdruk wordt gecreëerd en er weer warme lucht uit de omgeving wordt aangetrokken. Ook wordt de afvoer van een mobiele airco wel eens door een open raam gehangen, waardoor er dus warme buitenlucht naar binnen stroomt. Verder is het vermogen van een mobiele airco vaak lager en is daarom minder goed in staat om de ruimte te koelen dan een vaste airco.

Ook vloerkoeling kan niet altijd het koelvermogen leveren dat nodig is, omdat de vloertemperatuur niet lager mag worden dan zo’n 18 tot 20°C in verband met condensatie. Een airco haalt ook vocht uit de lucht en kan de lucht zuiveren als de airco wordt voorzien van een filter. Er bestaan verschillende typen filters die een ander effect op de luchtkwaliteit hebben. Het filter moet regelmatig vervangen worden om zijn werking te behouden.

Tips voor het gebruik van een airco

Als je een airco hebt, kunnen we een aantal adviezen geven om energie te besparen:

• Stel de airco op een zo hoog mogelijke temperatuur in. Zo voorkom je grote temperatuurverschillen tussen binnen en buiten en gebruik je minder energie. Uit onderzoek is gebleken dat de meeste mensen het oncomfortabel beginnen te vinden bij een binnentemperatuur van 25 °C, maar de airco vervolgens instellen op 20 °C. Dit is dus kouder dan nodig is.
• Laat de temperatuur ook afhangen van de buitentemperatuur. Als het buiten warmer is dan de dag ervoor kan je de airco ook iets warmer instellen.
• Bij gebruik van de airco in combinatie met een ventilator kan de airco een aantal graden hoger worden ingesteld zonder comfortverlies, zelfs hoger dan 25 °C.
• Vergeet niet om de eerder genoemde adviezen ook toe te passen als je een airco gebruikt: dus zonwering en ventileren. Dit scheelt weer in energiegebruik en kosten.

De meeste mensen beginnen het oncomfortabel te vinden bij een binnentemperatuur van 25 °C, maar stellen de airco vervolgens in op 20 °C.

Comfortabel koel met airco én zuinig met energie

Een airco wordt vaak kouder ingesteld dan nodig is, zowel bij mensen thuis als op kantoor. Zet de airco niet te koud en spaar energie:

• 26 graden is voor gezonde personen prima als je luchtige kleding aan hebt. Pas hierop de dress code op kantoor aan.
• 28 graden is nog steeds aangenaam als je daarnaast een ventilator gebruikt. Een ventilator is veel zuiniger dan een airco.
• Doe je een klus in het huishouden of doe je werk waarbij je je licht inspant, zet de airco dan op 23 graden met luchtige kleding. Of op 26 graden als je er een ventilator bij gebruikt.
• Doe je ramen en deuren dicht als je de airco aan hebt staan.

Hieronder zie je wat gemiddeld nog een comfortabele temperatuur is voor gezonde personen bij verschillende omstandigheden: Met of zonder luchtige kleding, met of zonder ventilator, met of zonder lichte inspanning.

Energiebesparende verkoelingssystemen

Behalve een airco zijn er ook ander mogelijkheden om de woning te koelen die minder energie gebruiken, zoals een bodemwarmtepomp met een warmtewisselaar. Bij dit systeem worden er bodemlussen in de grond aangebracht die in de zomer als een koudebron kunnen fungeren en koel water door de woningen leiden. Als je woning wordt aangesloten op een warmtenet dan is er wellicht ook een mogelijkheid om de woning via dit net te koelen in de zomer.

Let bij al deze koelsystemen op dat het afgiftesysteem in de woning ook geschikt is voor koeling in verband met mogelijke condensvorming. Als je al een warmtepomp hebt voor verwarming van de woning, is het goed om te weten dat het waarschijnlijk ook mogelijk is om hiermee te koelen.

Energiebesparende tips voor een koele woning in de zomer

Voorkom opwarming

• Voorkom dat de zon naar binnen schijnt, bij voorkeur met zonwering aan de buitenkant
• Open ramen en deuren als het buiten kouder is dan binnen. Houd ze anders gesloten.

Zorg voor verkoeling

• Drink voldoende
• Draag luchtige kleding
• Gebruik een ventilator indien nodig
• Creëer een groene omgeving rondom je woning

Gebruik de koeling efficiënt

• Indien mogelijk: koel via een bodemwarmtepomp
• Stel de temperatuur zo hoog mogelijk in en varieer deze met de buitentemperatuur
• Gebruik de airco alleen waar en wanneer je koeling nodig hebt
• Ook als je koelt, vergeet dan niet om opwarming van de woning te voorkomen door zonwering en ventilatie.
• Door ook een ventilator te gebruiken kan je de airco hoger instellen zonder comfortverlies.

Voorbeelden van effectieve zonwering

Van alle typen zonwering werkt buitenzonwering het beste omdat die de zon echt buiten houdt. Uitvalschermen en markiezen hebben het voordeel dat wind de opgewarmde lucht eronder kan weg blazen, terwijl bijvoorbeeld bij screens de lucht tussen de screen en het raam moeilijk weg kan en deels alsnog naar binnen komt, zeker als je een rooster (of raam) open hebt staan. Voordeel van uitvalschermen en markiezen is ook dat je er onderdoor naar buiten kan kijken, maar ze kunnen doorgaans minder goed tegen wind en regen. Ook een overstek kan effectief zijn bij gevels op het zuiden mits ze groot genoeg zijn (in het oosten en westen staat de zon te laag om genoeg schaduw te bieden).

Binnenzonwering houdt zonnewarmte ook gedeeltelijk tegen, maar werkt veel minder goed dan buitenzonwering. Dit komt doordat zonnestraling die door het glas naar binnen gevallen is en is omgezet in warmte niet meer goed door het glas naar buiten kan. De lucht tussen je binnenzonwering en het glas kan heel warm worden en alsnog je kamer opwarmen. Zodra het buiten kouder is dan binnen, helpt het om bij binnenzonwering het raam open te zetten, zodat de opgewarmde luchtlaag alsnog naar buiten kan. Als de binnenzonwering zonnestraling kan weerkaatsen, bv door een gemetalliseerd weefsel in een rolgordijn, kan een deel van die opwarming voorkomen worden.

Tot slot zijn er veel typen zonwerende folies, zowel voor toepassing aan de binnenzijde als buitenzijde van het glas. Ook die houden een deel van de warmte buiten, maar werken niet zo goed als buitenzonwering. Voordeel van deze folies is dat je niet kan vergeten de zonwering dicht te doen en ze niet gevoelig zijn voor wind en regen. Nadeel is dat ze de zon altijd weren, dus ook in de winter als de zon juist voor gratis opwarming van je huis zorgt. Bovendien laten ramen met folies minder licht door: hoe beter de zonwerende werking, hoe minder licht ze doorgaans ook doorlaten. Dat geldt ook voor andere typen zonwering, maar die kan je naar wens open doen. Een nieuwe ontwikkeling is een raam dat automatisch kan schakelen tussen zonnewarmte doorlaten en blokkeren.

Auteurs (pdf, 120 kB): Vera Rovers (Energy Transition Studies), Marleen Spiekman (Building Physics & Systems), Boris Kingma (Human Performance, consortium Warm Aanbevolen).