Energietransitie biedt kansen op afname energiearmoede

Thema:: Sociale innovatie

11 maart 2025

De energietransitie kan een cruciale rol spelen in het verminderen van energiearmoede. Door een duurzaam energiesysteem, een duurzame woning en duurzame technologie zijn huishoudens weerbaar tegen hoge energieprijzen. Hiermee kan de energietransitie naast het verminderen van energiearmoede ook de bestaanszekerheid van vele huishoudens ten goede komen. Dat is een van de conclusies van een verkenning die TNO deed, op verzoek van het ministerie van Klimaat en Groene Groei*, naar de effecten van beleidsmaatregelen op energiearmoede. Verwacht wordt dat de energierekening de komende jaren zal stijgen en daarom doet TNO een aantal aanbevelingen om deze huishoudens te ondersteunen op korte, en lange termijn.

*Eind 2023 is door Tweede Kamerlid Postma een motie ingediend (Tweede Kamer der Staten-Generaal, 2023) waarin wordt verzocht te voorkomen dat de energietransitie de energiearmoede doet toenemen. In het licht van de motie heeft het ministerie van Klimaat en Groene Groei aan TNO gevraagd om een beleidsverkenning uit te voeren.

Aanbevelingen afname energiearmoede

TNO onderzocht welke nieuwe beleidsmaatregelen of aanpassing van huidig beleid een toename van energiearmoede in Nederland kunnen voorkomen of een afname kunnen bewerkstelligen. De verkenning bevat een viertal aanbevelingen die ervoor kunnen zorgen dat de energietransitie tot een afname van energiearmoede leidt.

TNO doet op basis van de verkenning deze vier aanbevelingen:

1. Beleidsmaatregelen voor niet-verduurzaamde woningen:

Het is raadzaam om op korte termijn beleidsmaatregelen te ontwikkelen die huishoudens in energiearmoede ondersteunen als hun woning nog niet verduurzaamd is, om zo hun energierekening betaalbaar te houden.

2. Bescherming tegen prijsschokken:

Het is verstandig om op korte termijn beleidsmaatregelen te ontwikkelen die huishoudens in energiearmoede beschermen tegen toekomstige abrupte prijsschokken zoals in 2022 tijdens de inval van Oekraïne.

3. Monitoring van energiearmoede:

Het is van belang om scherper te monitoren op verduurzaming van huishoudens in energiearmoede. Hiermee ontstaat een beter beeld van de woningen die verduurzaamd moeten worden en het tempo waarin dit momenteel gebeurt. Zo kan vervolgens ook beter worden (bij)gestuurd indien nodig.

4. Inzicht in nieuwe technologieën

Het is belangrijk om inzichtelijk te krijgen welke nieuwe technologieën nodig zijn voor huishoudens om op de middellange en lange termijn uit energiearmoede te komen en mee te kunnen in de energietransitie.

Invulling Sociaal Klimaatfonds en bescherming tegen prijsschokken

Een onderdeel van beleid om ondersteuning te bieden is het Sociaal Klimaatfonds waarvan de invulling momenteel wordt ontwikkeld. Dit is een initiatief van de Europese Commissie om de sociale en economische impact van de klimaattransitie op kwetsbare groepen te verzachten.

Om beter voorbereid te zijn op mogelijke prijsschokken vraagt de Europese Commissie van alle lidstaten om een crisisregime te ontwikkelen dat bij prijsschokken de energierekening dempt en bestaanszekerheid beschermt. Als prijsschokken zich namelijk weer voordoen, zijn huishoudens die afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen hiervoor extra kwetsbaar.

In het rapport noemt TNO een aantal voorbeelden van beleidsondersteuning zoals een gericht prijsplafond, een sociaal energietarief, of een energietoeslag voor huishoudens met een laag inkomen en een lage energetische kwaliteit van de woning.

Volgens TNO is de uitvoerbaarheid van gerichte maatregelen complex maar zijn generieke maatregelen zoals die tijdens de vorige crisis werden getroffen zeer kostbaar.

Bestaande monitoring scherper en bredere blik belangrijk

Er moet scherper in beeld komen hoe snel de woningvoorraad van huishoudens in energiearmoede wordt verduurzaamd, om zo nodig bij te kunnen sturen en te zien wanneer deze opgave is volbracht. Momenteel is dat nog niet structureel gemonitord.

Daarnaast is monitoring van welke huishoudens kwetsbaar zijn voor energiearmoede volgens TNO van belang. Dit is om eventuele extra financiële ondersteuning zo gericht mogelijk te kunnen inzetten en te zien hoe snel deze groep aan verduurzaming toe komt.

Momenteel ligt de focus van monitoring en inzet van middelen logischerwijs op de isolatieopgave en verduurzaming van de warmtebron. Er ontbreekt echter een helder beeld van welke nieuwe technologieën (zoals eigen opwek (zon), opslag (elektrische batterij of boiler), vraagsturing (met een home energy management systeem), of elektrische auto die gepaard gaan met de transitie ook essentieel zijn op de midden of lange termijn.

Deze (combinatie van) technologieën kunnen ook huishoudens uit energiearmoede helpen en zorgen voor een verhoging of behoud van de bestaanszekerheid. Deze extra informatie kan bijvoorbeeld een basis vormen voor nieuwe indicatoren in de Monitor Energiesysteem van de Rijksoverheid.

Beleidsmakers kunnen zo de voortgang van de adoptie van deze nieuwe technologieën onder huishoudens in energiearmoede volgen.