Orchestrating innovation: hoe transities écht kunnen slagen

“Innoveren gebeurt tegenwoordig niet meer B2B en in een-op-eenrelaties”, legt Maxine Tillij van TNO uit. “In plaats daarvan vinden innovaties steeds meer plaats in complexe netwerken. Maar wil je dat succesvol regelen, dan vraagt dat ten eerste het vermogen om netwerken te analyseren: wat is voor elke speler in het netwerk belangrijk? Ten tweede vraagt het om de vaardigheid diverse partijen te verbinden.” Met orchestrating innovation organiseert TNO, als onafhankelijke dirigent, de samenwerking bij maatschappelijke uitdagingen. Denk daarbij aan digitalisering van de industrie, verduurzaming, veiligheid en gezondheid. En dat gebeurt met álle stakeholders binnen een ecosysteem. Door zowel alle individuele als gemeenschappelijke belangen en doelen op elkaar af te stemmen. Zo komen de partijen versneld tot het beoogde resultaat: innovatie met een maatschappelijk doel.

Orchestrating innovation voor grote uitdagingen

Een voorbeeld van orchestrating innovation is het project ‘Ketentransitie voor de procesindustrie’, dat wordt uitgevoerd namens het Economisch Netwerk Zuid-Nederland (ENZuid). Dit project is opgezet om de kunststof- en kunstmestproductie in Zuid-Nederland te verduurzamen. “De tijd dringt”, weet initiatiefnemer en aanjager Arnold Stokking van Brightsite. “Circulaire oplossingen voor procesvergroening zijn nog vrijwel nergens op industriële schaal aangetoond. Maar tegelijkertijd willen we wél de klimaatdoelen van 2030 en 2050 halen.” De uitdaging is dus groot. “We moeten inzetten op hernieuwbare grondstoffen en op de productie met schone energie, vooral groene elektriciteit. Tegelijk betekent de transitie van de procesindustrie een grote kans voor de regio om te verduurzamen en voorloper te worden in nieuwe toeleveringen en op kennisgebied. Dat leidt vervolgens weer tot nieuwe economische activiteit en werkgelegenheid.”

“Alle individuele en gemeenschappelijke belangen worden op elkaar afgestemd. Zo komen de partijen versneld tot het beoogde resultaat”

Grote bewegingen komen niet vanzelf

“Iedereen begrijpt dat die groene chemie er gewoon moet komen”, vervolgt Stokking. “We hebben namelijk veel kunststoffen nodig voor veel duurzame oplossingen, zoals lichtgewicht voertuigen of isolatiemateriaal voor huizen. Je zou verwachten dat de markt dit oplost en dat het gewoon gebeurt, maar dat is niet het geval. We zijn genegen de vervuilers te laten betalen, maar we stimuleren de vergroening nog niet. Juist in de vernieuwing stokt het. In deze discussie is er bij alle betrokkenen begrip nodig van de complexiteit, de schaalgrootte en een realistisch tempo waarin doelen kunnen worden bereikt. Dit soort grote bewegingen komt niet vanzelf, zeker niet wanneer je onze vooraanstaande economische positie in chemie wilt behouden.” Stokking maakt zich zorgen daarover: “Met lede ogen heb ik aangezien hoe de zonnecelindustrie naar China vertrok en hoe Denemarken excelleert in windmolens. Het zal toch niet gebeuren dat wij hier vandaag een heel grote chemie hebben, en we morgen elders onze duurzame basismaterialen gaan inkopen en onze kennispositie voor CO₂-reductie ook nog erodeert?”

Technologische uitdagingen vergen nieuwe mindset industrie

Dat moet dus anders. Wat is de rol van TNO bij ENZuid en andere grote transities? Tillij: “Wij kijken vooral waar technologie een grote bijdrage levert aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Nu kopen chemiebedrijven hun olie en gas in bij één partij, maar straks komen er allerlei kleine partijen waarmee ze moeten dealen. Dat vergt een nieuwe mindset van de industrie. Bovendien ligt er bijvoorbeeld een mooie kans voor de hightechmaakindustrie rondom Brainport Eindhoven om toeleverancier te worden. De industrie moet dan dus voor een nieuwe klant technische specs gaan maken. Daar komt onze kennis van technologieën en het inzicht in zowel de chemie als de hightechmaakindustrie die noodzakelijk zijn om innovaties echt verder te krijgen uitstekend van pas.”

“Orchestrating innovation is heel praktisch. Met concrete initiatieven aan de slag gaan combineren we met goede analyse”

Elke partij in zijn kracht zetten en de juiste rol laten spelen

“Bij orchestrating innovation zien we erop toe dat we elke partij in het ecosysteem in zijn kracht zetten en de juiste rol laten spelen”, vervolgt Tillij. “Daar is TNO heel goed in”, vindt Stokking. “Vanuit toekomstdenken en met een grondige analyse begrijpen of er een kans ligt, weten hoe die verder kan worden gebracht en nieuwe ketens vormen om het vervolgens te organiseren.”

Praktisch te werk gaan en grote kans op succes

ENZuid is niet het eerste project rondom de verduurzaming van de kunststof- en kunstmestproductie. Er bestaan ook andere initiatieven. Stokking: “In de eerste fase hebben we die geïdentificeerd en geanalyseerd. We concludeerden dat deze verduurzaming, hoe belangrijk en nodig ook, stokt en niet tot implementatie komt voor de vergroening van de chemie. We streven in onze tweede fase daarom een dubbele benadering na: we verdiepen onze kennis per verduurzamingsinitiatief om precies te begrijpen waarom het zo moeilijk is. Daarnaast objectiveren we onze bevindingen met de analysekennis van TNO. Zo kunnen we tot adviezen voor beleidsmakers en financiers komen, zodat deze verduurzamingstrend echt kan gaan materialiseren. Orchestrating innovation is dus heel praktisch. Met concrete initiatieven aan de slag gaan combineren we met een goede analyse. Zo kunnen we de kansen op realisatie en succes voor alle deelnemers aanzienlijk verhogen.”

Nieuwe businessmodellen om uit oude wereld te komen

“We analyseren het probleem en vervolgens bedenken we ook hoe we tot een langjarige samenwerking komen”, vult Tillij aan. “Wat heeft de samenwerking in deze maatschappelijke uitdaging nodig en hoe krijg je het gefinancierd? Er zit een businessmodel achter. Dus ja, orchestrating innovation is innoveren met de voeten in de klei, maar het gaat óók om een methode.” Innoveren in ecosystemen vraagt om nieuwe businessmodellen. Tillij: “Partijen zitten vaak vast in hun oude wereld. Tot nu toe was transitiedenken vooral een bestuurskundig fenomeen. Maar bedrijven moeten zelf in transities gaan denken. We zijn we nu heel methodisch aan het bestuderen hoe we die paradigmashift voor elkaar krijgen, zodat we gezamenlijk veranderingen realiseren.”

Trajecten van gemeentelijk tot Europees niveau

Orchestrating innovation zet TNO onder meer in de samenwerking met Nederlandse provincies, gemeenten en regionale ontwikkelingsmaatschappijen. Zo is inmiddels een groot ecosysteem van fieldlabs opgezet bij Smart Manufacturing Industriële Toepassing Zuid-Holland (SMITZH). Daarnaast zijn er TNO-orchestrators die op Europees niveau diverse digitale innovatie hubs aan elkaar koppelen. “Per ecosysteem spreken we af wat er moet gebeuren, waarbij we de ene keer adviseur zijn en de andere keer meer een aanjager”, besluit Tillij. “Organisaties en overheden die samenwerking zoeken bij maatschappelijke uitdagingen en meer willen weten over de brugfunctie die TNO met orchestrating innovation kan vervullen nodig ik van harte uit om contact op te nemen.”

Interesse?

Wil jij ook het verschil maken binnen jouw ecosysteem en innovaties laten slagen? Neem contact op met Lotte de Groen voor een vrijblijvend gesprek.