Samen energiearmoede aanpakken

Aanbevelingen om energiearmoede aan te pakken

In de whitepaper 'Energiearmoede en de Energietransitie (pdf)' doen TNO en partners aanbevelingen voor beleid om energiearmoede nationaal en lokaal aan te pakken. Het beleid om energiearmoede aan te pakken moet niet op zich staan, maar in samenhang gaan met sociaal beleid, energiebeleid en beleid op het gebied van de gebouwde omgeving. Zo kunnen uiteenlopende uitdagingen tegelijkertijd worden aangepakt.

Energiearmoedebeleid geeft dan bijvoorbeeld ook richting aan de manier waarop de woningvoorraad kan worden verduurzaamd en prioriteiten op het gebied van renovatie worden bepaald. Daarbij wordt gekeken naar de behoeften van verschillende groepen huishoudens. Om energiearmoede succesvol aan te pakken is samenwerking tussen ministeries en lagere overheden cruciaal.

Een gesprek met beleidsadviseur Nyske Janssen en TNO Energiearmoede expert Koen Straver.

“Voor velen is energiearmoede een onbekend begrip. Mensen weten niet precies wat het inhoudt, wat het concreet voor betrokkenen betekent en hoe we het kunnen bestrijden”, vertelt Nyske Janssen, beleidsadviseur Maatschappelijke Ontwikkeling in de gemeente Rotterdam.

Koen Straver, onderzoeker bij TNO vult aan: “Het gaat om het verschijnsel dat mensen hun energierekening niet kunnen betalen of dat ze dat met moeite wel kunnen, maar er dingen voor moeten laten. Zoals maar één keer per week kunnen douchen, of alleen de huiskamer verwarmen terwijl de kinderen op hun kamer in de kou zitten.”

“TNO bepleit een systeem waarin energiearmoede per gemeente inzichtelijk wordt”

Sociaal vraagstuk over energiearmoede

Zowel Nyske als Koen zijn ervan overtuigd dat energiearmoede als probleem onderkennen en aanpakken meer omvat dan alleen het inkomensvraagstuk, en ook veel meer oplevert. Want als ook mensen met een uitkering of klein pensioen energie kunnen besparen in huis, is er winst op verschillende fronten: reductie van CO2, afname van gezondheidsklachten (en dus zorgkosten), en voorkoming van betalingsachterstanden en sociaal isolement.

Koen: “Tot nu toe ontbreekt het op nationaal niveau aan een methodische aanpak om energiearmoede te meten, te monitoren en te bestrijden. Dat kan het vertrouwen in en acceptatie van de energietransitie door de samenleving ondermijnen. In onze whitepaper die met partners is geschreven, verkennen we de rol van energiearmoede in de energietransitiie en doen we dan ook op basis van uitvoerig onderzoek aanbevelingen voor beleid om energiearmoede aan te pakken.”

Nieuwe inzichten over de energieproblematiek

Nyske vertelt: “De energietransitie wordt ook binnen onze gemeente traditioneel als een ‘hard’ onderwerp gezien. Het gaat om technologie, infrastructuur en apparatuur. Maar het vraagstuk van energiebesparen in huis hoort evengoed in het sociale domein thuis. Daarom was het goed om via TNO kennis te maken met een gevarieerd gezelschap van experts en beleidsmakers die energiearmoede vanuit uiteenlopende invalshoeken belichten. Ook de whitepaper levert nieuwe inzichten op waarmee we binnen de gemeente Rotterdam verder kunnen. Ik denk dan aan het verbinden van portefeuilles, afdelingen en medewerkers.”

“We moeten beter in kaart brengen waar de kwetsbare huishoudens zitten”

Nog geen nationaal beleid voor energiearmoede

Dit vergt allereerst nationaal beleid, en dit is er nu nog niet. De meest betrokken ministeries – Sociale Zaken en Werkgelegenheid wat betreft inkomen en armoede, BZK als verantwoordelijke voor het aardgasvrij maken van ons land en EZK om de energietransitie te doen slagen – zouden die belangen moeten samenbrengen. Dit zou met name gemeenten de benodigde handvatten geven.

TNO bepleit dan ook een systeem waarin energiearmoede per gemeente inzichtelijk wordt, maar dat ook op nationaal niveau kan worden gegenereerd. Daarin zijn indicatoren opgenomen om voor huishoudens vast te stellen wat het energieverbruik is, of er schulden zijn, welk energielabel de woning heeft en meer. Veel gemeenten maken al lokaal gebruik van dergelijke analyses, die geanonimiseerd kunnen worden gerapporteerd.

Daarnaast noemt Koen Straver een aantal kwetsbaarheden met betrekking tot energiegebruik. Heeft iemand extra behoefte aan warmte omdat hij zorgbehoevend is, of juist aan informatie over energiebesparing? Met die informatie kunnen gemeenten veel gerichter beleid en programma’s uitvoeren.

“We moeten veel beter in kaart brengen waar de ‘energiearmoede huishoudens’ zitten en daar gericht op acteren. Om goed inzicht te krijgen in energiearmoede is het cruciaal het hele jaar door bij huishoudens te meten hoe ze ervoor staan. Zo krijgen gemeenten zicht op de energieproblematiek van hun burgers.”

“Met persona’s verandert een vage term als energiearmoede in een concreet beeld”

Energietransitie betaalbaar voor iedereen

Gemeenten tasten wat dat betreft volgens Nyske nog in het duister. De vier grootste steden hebben dit in G4-verband samen met TNO opgepakt. “Het is een veelomvattend en complex vraagstuk. Van links tot rechts is men het erover eens dat verduurzaming voor iedereen haalbaar moet zijn. Maar naast het wel of niet kunnen betalen van de energierekening is investeren in duurzaamheid ook noodzakelijk? Je kunt als gemeente proberen de energietransitie te stimuleren met subsidies of aanschafkortingen op isolatie, maar veel huishoudens hebben de ruimte niet om die voorinvestering te doen of kunnen de weg naar de benodigde informatie minder makkelijk vinden. Niet alle huishoudens kunnen meedoen aan verduurzaming en dat betekent dat er een tweedeling ontstaat die je niet wilt.”

Concreet beeld van huishoudens met energiearmoede

Een hulpmiddel dat TNO heeft aangereikt om energiearmoede tegen te gaan, is het werken met zogeheten persona’s, gebaseerd op internationaal onderzoek en de praktijk. Deze profielen schetsen een beeld van hoe huishoudens dagelijks worden geconfronteerd met energiearmoede en hoe dit ze beperkt op het gebied van comfort, gezondheid, sociaal welzijn en/of werk.

Nyske: “Zo verandert een vage term als energiearmoede in een heel concreet beeld van hoe een huishouden de energieproblematiek ervaart. Ik heb zelf met een persona gewerkt van een hoogbejaard echtpaar dat in een flatje van een klein pensioen leeft. Daar kun je op het stadhuis prachtige nota’s over schrijven, maar voor een gericht beleid is het goed je een scherp beeld te vormen van de mensen voor wie je het doet. De persona’s van TNO maken dit tastbaar.”