Samen werkt het beter: bewonersparticipatie in de wijkaanpak

De acht onderzochte proeftuinen zijn Lariks- West (Assen), Garyp (Tytsjerksteradiel), Nagele (Noordoostpolder), Overwhere-Zuid (Purmerend), Benedenbuurt (Wageningen), Sliedrecht-Oost (Sliedrecht), Paddepoel en Selwerd (Groningen) en Overvecht-Noord (Utrecht). Ze bestaan grotendeels uit koopwoningen gebouwd tussen 1945 en 1970. Als alternatief voor aardgas zijn er twee opties; aansluiting op een warmtenet of volledig overstappen op elektriciteit (all-electric). In sommige gevallen is een combinatie van beide mogelijk.

Weerstand en enthousiasme

Hoewel al deze proeftuinen in meer of mindere mate te maken hebben met weerstand, is er ook veel enthousiasme. Die is doorgaans direct het gevolg van het nauw betrekken van bewoners bij de plannen woningen aardgasvrij te maken. Dat is bijvoorbeeld het geval in het Friese dorp Garyp, waar bewonersparticipatie vanzelfsprekend is en de plaatselijke energiecoöperatie zelf het initiatief nam zich met de gemeente aan te melden voor de proef van BZK. Direct nadat de aanvraag was gehonoreerd, zat het dorpshuis tijdens de eerste bijeenkomst bomvol.

“Bewoners ontzorgen van idee tot uitvoering blijkt dé methode”

Projectleider Jacob Miedema van Aardgasvrij Garyp: “Bewoners goed informeren en ze tijdens het traject van idee tot uitvoering helemaal ontzorgen blijkt bij ons dé methode om woningen aardgasvrij te maken. Mede dankzij de subsidie van BZK konden we een gratis energiescan aanbieden. Het liep direct storm en binnen een paar maanden kregen twee- van de zeshonderd woningen een quick scan en zitten we nu al op de helft. Van meet af aan hebben we ook de ondernemersvereniging erbij betrokken. We houden iedereen steeds goed op de hoogte van alle ontwikkelingen en resultaten. Bewoners die inmiddels van het gas af zijn maken anderen weer enthousiast. Het leeft hier echt.”

Bewoners als partner

Niet in alle onderzochte proeftuinen is vanaf het begin samen met bewoners opgetrokken. Volgens TNO-onderzoekers Nicole de Koning en Melanie Klösters is er aanvankelijk te vaak vooral naar de technische oplossingen gekeken en was er te weinig aandacht voor de bewoner. Zo ontbreekt ook vaak een concreet participatieplan.

“Het succes staat of valt hiermee. In veel gemeenten hebben bewoners zich georganiseerd in collectieven, al dan niet gericht op duurzaamheid. Het ligt dan ook erg voor de hand dat gemeenten bij hen te rade gaan en ze inzetten bij de initiatieven om een wijk aardgasvrij te maken. Zij weten wat er leeft in de wijk, welke wensen en vragen er zijn. Die kennis van bewoners moet je benutten in plaats van bovenaf dingen op te leggen. Zie de bewoner niet als een doelgroep, maar juist als partner om de plannen te realiseren.”

“Breng bewoners in kaart en benut hun kennis”

Positieve ervaringen benutten

De onderzoekers hebben vijf thema’s bij de kop gepakt waaruit lering valt te trekken als het gaat om het actief betrekken van bewoners. Dat zijn draagvlak, organisatie van de proeftuin, financiën, aardgasvrije oplossingen en realisatie. In veel proeftuinen is dat laatste nu nog een zaak van langere adem en zijn ook financiën, ondanks de rijksbijdragen, vaak een punt van zorg. Verder hebben de proeftuinen nog nauwelijks ervaring met oplossingen om van het aardgas af te gaan. Dus is het des te meer zaak bewoners beter te betrekken om het aardgasvrij maken van wijken beter doordacht en sneller te realiseren.

“Breng bewoners in kaart”, zeggen de onderzoekers. “Benut hun kennis, stel vast waarover ze kunnen meebeslissen, kortom: maak een duidelijk participatieplan. Dat geeft gemeente en bewoners houvast. Werk ook aan een goede relatie met andere stakeholders als woningcorporaties, warmtebedrijven, adviseurs, aannemers en installateurs. Denk na over barrières die bewoners kunnen ondervinden en benut hun positieve ervaringen.”

Tien procent Garyp aardgasvrij

Dat is ook precies wat er in Garyp gebeurt. Jacob Miedema: “Van de 600 woningen gaan er in eerste aanleg tachtig van het aardgas af en bij zestig is dat inmiddels al gerealiseerd. Tien procent van het dorp dus. Na een klein jaar hebben we hun ervaringen geïnventariseerd. Bijna allemaal scoren ze nul op de meter en verdienen zo hun investering in de overstap van aardgas op duurzame elektriciteit in een jaar of zeven terug. Natuurlijk is dat niet voor iedereen weggelegd, zeker als het om oudere woningen gaat. Maar ook daar staat het niet stil. Als zo’n woning wordt verkocht gaat de nieuwe eigenaar steevast verbouwen. Dan gaat het isoleren en aardgasvrij maken vaak in één moeite door. Voor oudere woningen zal het dus wat langer duren, maar de beweging is onomkeerbaar in gang gezet. Hoewel we hier zelf enthousiast bezig zijn, biedt het rapport van TNO voor ons toch weer nieuwe inzichten en aanbevelingen. Daar kunnen gemeenten, het Rijk maar ook bouw- en installatiebedrijven hun voordeel mee doen.”

Het rapport ‘Samenwerken in de wijkaanpak (pdf)’ is onderdeel van het langjarige onderzoeksprogramma van TNO ‘Transitieproces in de wijk’. Lees ook de eerder verschenen onderzoeken Beweegredenen en barrières aardgasvrij wonen in kaart en De kracht van het collectief (pdf).

Meer informatie? Neem contact op met Nicole de Koning.