Spotlights op biobased bouwmaterialen: er kan al veel, dus wie durft?

Een woning die volledig uit biobased materialen bestaat? Dat dit al mogelijk is, was vorig jaar tijdens de Dutch Design Week te zien. Daar werd voor het eerst The Exploded View Beyond Building getoond: een installatie in de vorm van een huis waar meer dan honderd pioniers hun onderzoeken en materialen voor biobased en duurzaam bouwen presenteerden. Daarna verhuisde de installatie naar de Floriade, zodat een nog groter en breder publiek de verschillende materialen van dichtbij kon bekijken en voelen.

Fieldlab voor emissieloos bouwen

Ondertussen is TNO bezig met onderzoek. De focus ligt daarbij op negen veelbelovende materialen. Dat gebeurt allemaal in een fieldlab voor emissieloos bouwen, waarbij niet alleen de makers van de geselecteerde biobased materialen zijn betrokken, maar ook een aantal marktpartijen en Biobased Creations. Die laatste partij is onderdeel van Company New Heroes, het bedrijf waarvan kunstenaar/theatermaker Lucas de Man de oprichter en CEO is. Hij was ook degene die vorig jaar aan de basis stond van de installatie met biobased materialen voor de Dutch Design Week.

Het begon met theaterdecors

In eerste instantie klinkt dat misschien als hulp uit onverwachte hoek. Want wat hebben kunstenaars en theatermakers met biobased bouwmaterialen te maken? Diana van Bokhoven, projectleider bij Biobased Creations: “Voor onze theaterproducties maakten we vrij omvangrijke decors. Het voelde niet goed om voor zo’n tijdelijke opstelling materialen te gebruiken die slecht zijn voor het milieu. Dus besloten we zo’n vijf jaar geleden om zoveel mogelijk gebruik te maken van biobased materialen. Er ging een wereld voor ons open.

Al snel beseften we dat die nieuwe materialen prachtig én goed voor mens en natuur zijn. We merkten wel dat maar weinig mensen bekend waren met deze materialen. Via verhaal en verbeelding, zoals we dat met The Exploded View doen, willen we zowel de professionals uit de bouwketen als de ‘gewone mens’ inspireren en activeren. Samen met producenten, architecten, bouwers en onderzoekers.

Zij leveren de kennis en materialen, wij maken het aantrekkelijk en begrijpelijk voor een breed publiek. Dat doen we bijvoorbeeld door zelf kunstinstallaties met die materialen te maken, maar vooral ook door gebruik te maken van storytelling. Het viel ons namelijk op dat producenten van biobased bouwmaterialen hun verhaal vaak vanuit een technische insteek vertellen.

Ze kunnen heel goed uitleggen welke eigenschappen het materiaal heeft, isolatiewaarde bijvoorbeeld. Maar het moet niet te technisch verteld worden aan het brede publiek. Daarom richten wij ons niet alleen op het hoofd, maar ook op het hart en de onderbuik. We proberen mensen echt te raken en er zo voor te zorgen dat ze benieuwd worden naar de mogelijkheden van biobased materialen. En natuurlijk dat ze daar vervolgens ook daadwerkelijk voor gaan kiezen.”

Het gaat snel nu

Stro, leem, zeewier, hennep, bagger, versnipperde resten van paprikaplanten en mycelium (netwerk van schimmeldraden). Dat zijn de ‘ingrediënten’ die onderdeel uitmaken van de negen biobased materialen die TNO aan nader laboratoriumonderzoek onderwerpt. “Dat is nog maar een kleine selectie van wat er mogelijk is”, benadrukt Ellemieke Henquet, die namens TNO de projectleider van het project The Exploded View Beyond Building als fieldlab voor emmissieloos bouwen is. “In relatief korte tijd zijn er veel nieuwe biobased materialen op de markt gekomen. Die ontwikkeling is echt ontzettend snel gegaan.”

Een boost geven

“Het is inderdaad mooi om te zien dat er steeds meer mogelijk is op het vlak van biobased materialen”, beamen Stefan Dannel en Sanne van Leeuwen, Scientist Integrators bij TNO. Zij doen onderzoek naar de negen materialen waar het fieldlab zich momenteel op richt. “Om de gewenste CO₂- en stikstofreductie te realiseren, moeten we echt alles uit de kast halen. Naast houtbouw, waar andere collega’s van TNO zich over buigen, is het belangrijk om ook al die andere biobased materialen een boost te geven en op te schalen. Dat doen we door producenten inzicht te geven in eisen, materialen mechanisch en bouwfysisch te testen in het TNO Bouwinnovatie Lab, milieuprestaties te bepalen en daarnaast te ondersteunen in de ontwikkeling van hun business model.

Ode aan de durvers

Hoewel de interesse in biobased materialen duidelijk groeit, heerst er onder opdrachtgevers toch nog aardig wat koudwatervrees. “Het helpt om opdrachtgevers bekend te maken met die nieuwe materialen en hen op een inspirerende manier te laten zien wat er allemaal mogelijk is. Maar dat is niet genoeg. We zullen echt het systeem moeten aanpassen”, benadrukt Van Bokhoven. “Dat begint aan de voorkant van de keten, bij de ontwerpfase van woningen. Ontwerpers spelen een niet te onderschatten rol. Als zij immers biobased bouwmaterialen in hun ontwerp meenemen, en daarbij ook duidelijk aangeven wat daarvoor nodig is, werkt dat drempelverlagend voor opdrachtgevers. Dit is dan ook een belangrijke boodschap die we vanuit het fieldlab voor emissieloos bouwen tijdens Dutch Design Week in Eindhoven verkondigen als onderdeel van de expositie van de Embassy of Circular & Biobased Building, waar we curatior van zijn.”

Beproeven en opschalen

Want ja, er gebeuren zeker al mooie dingen. Zo is er een samenwerking tussen infrastructuurbedrijf Van Gelder, Omlab en Waterweg. Samen kijken ze wat er qua bestrating mogelijk is met de door die bedrijven geproduceerde stenen van baggerspecie (Waterweg) en 3D-printmateriaal van een pasta die is gemaakt met reststoffen uit rioolwater (Omlab). Alle drie deze bedrijven maken ook deel uit van het fieldlab emissieloos bouwen. Hoewel het nog om een voorzichtig initiatief gaat, zijn het juist dit soort samenwerkingen van opdrachtgevers en producenten die tot de benodigde opschaling kunnen leiden.