Practice what you preach: TNO bouwt circulair

Onderzoek naar hout, verf, kunststoffen, verpakkingen, milieuhygiëne en nog veel meer. Sinds de jaren zestig van de vorige eeuw zijn gemiddeld 1.300 TNO’ers daarmee bezig op het Zuidpoldercomplex aan de Schoemakerstraat in Delft. Maar de komende jaren maken de diverse labs plaats voor woningbouw. In 2018 verdween bijvoorbeeld de botshal, bekend van de verkeersproeven met crashtestdummy’s.

Tweede kans voor het MEC-lab

Ralph van Rees, projectleider bij Buro BOOT, leidde de sloop van de botshal in goede banen. Vandaar dat TNO hem eind 2019 opnieuw in de arm nam, ditmaal voor de demontage van het TNO Laboratorium voor energie- en materiaaltechnologie, het MEC-lab. “Tijdens de rondleiding stelden we met elkaar vast dat het heel jammer zou zijn om niets met de oude materialen te doen”, kijkt Ralph terug. “Daarom besloot TNO het gebouw op een andere plaats een tweede kans te geven.”

“Wij hebben onszelf duurzaamheidsdoelstellingen opgelegd”, vertelt Michel Borsboom van TNO’s serviceorganisatie Corporate Real Estate & Facilities. “Voor de energietransitie ligt er al een route, die is verankerd in een besluit. Nu onderzoeken we de mogelijkheid om ook circulair bouwen voor onze eigen huisvesting in de bedrijfsvoering toe te passen. Dus toen Ralph met het idee kwam om het MEC-lab circulair af te breken en op zoek te gaan naar een nieuwe bestemming voor de materialen leek ons dat direct een goede optie.”

Soortgelijk gebouw in Rotterdam

Het MEC-lab is goed voor zo’n substantiële hoeveelheid materialen dat niet alles voor het nieuwe TNO Bouwinnovatie Lab kan worden ingezet. Maar al snel vond Ralph een project van de gemeente Rotterdam, die een circulaire hub met een soortgelijke uitrusting wil neerzetten. “We verkochten de materialen aan de BAM, die ze daar gaat hergebruiken”, legt Ralph uit. “Hoe mooi is het als een gebouw al een leven achter de rug heeft. Daardoor kun je er een heel mooi verhaal over vertellen.”

Alle materialen krijgen een QR-code, zodat iedereen kan zien wat het is en waar het vandaan komt. Na hergebruik kan bovendien de nieuwe bestemming aan de code worden gekoppeld. Ralph vervolgt: “Jeroen Grosfeld van N₃O Architecten ontwierp zowel het TNO Bouwinnovatie Lab in Delft als het gebouw in Rotterdam. Dus met zijn kennis kan hij zeggen: de stalen balk die nu tijdelijk in Delft op deze positie zit, kan in de toekomst in Rotterdam op die positie komen.”

Een bijkomend voordeel van biobased materialen is dat ze niet na twintig jaar de verbrandingsoven ingaan, maar we de CO₂ voor lange tijd opgeslagen houden.” Mark van Ommen, TNO.

Meer vraag naar circulariteit

Het mooiste voorbeeld van hergebruik in het nieuwe TNO Bouwinnovatie Lab vindt Michel de klimaatcellen die onder meer worden gebruikt om proefstukken van beton en asfalt onder geconditioneerde omstandigheden op te slaan. “We wilden die klimaatcellen liefst kant-en-klaar op industriële wijze in een raamwerk van staal oppakken en naar binnen schuiven. Met die wens heeft de architect van N₃O perfect rekening gehouden in het ontwerp.”

“Ik zie sowieso een beweging waarbij we het gewoner vinden om naar circulariteit te kijken”, zegt senior business developer Mark van Ommen van TNO. “Enerzijds komt de vraag van asset owners zelf, anderzijds stellen aanbestedende partijen steeds meer eisen. Dus het werkt vanuit twee kanten. Een bijkomend voordeel van biobased materialen is dat ze niet na twintig jaar de verbrandingsoven ingaan, maar we de CO₂ voor lange tijd opgeslagen houden.”

Steeds meer specialisten op de markt

Kun je alle materialen hergebruiken of blijft er nog wat over? “Het MEC-lab dateert van 1990”, weet Ralph. “Toen werden nog vrolijk kit en purschuim gebruikt, al gebeurde dat mede om het gebouw luchtdicht en zuinig te maken. We kunnen dus niet alles hergebruiken, al zie ik steeds meer specialisten op de markt komen die bijvoorbeeld gevelelementen opknappen, plafondplaten refurbishen of hout vrijmaken van spijkers waardoor hergebruik juist wél mogelijk wordt.”

“Allemaal aantrekkelijke businessmodellen”, bevestigt Mark. “En dat is belangrijk! In Nederland hebben we heel veel grondstoffen en materialen nodig om te voldoen aan onze behoefte. Neem alleen al nieuwbouw. De grote opgave is om de komende tien jaar voldoende betaalbare en duurzame woningen te realiseren. Daar zit een enorme urgentie. Doe je dat zonder na te denken over bestaande voorraden, dan put je de aarde onnodig uit.”

Circulair straks goedkoper dan traditioneel

Is circulair bouwen straks goedkoper dan traditioneel bouwen? Mark: “Daar geloof ik zeker in. Met die specialistische bedrijven en naarmate we technieken zoals 3D-printen en prefab opschalen, zorgt dat voor een economisch aantrekkelijker prijsniveau. Daarnaast stuurt de Rijksoverheid met de transitieagenda circulaire economie op de milieuprestaties van woningen, kantoren en bedrijfshallen. Dus ik verwacht de komende tien jaar kantelingen te zien.”

Michel is verheugd dat het nieuwe TNO Bouwinnovatie Lab circulair is gebouwd, binnen de krappe deadline. “Dit gaan we zéker doen voor andere TNO-gebouwen. Natuurlijk staan we nog voor uitdagingen. Bijvoorbeeld dat een gebouw niet zo is neergezet als het op tekening staat. Ook logistiek en planning vragen aandacht. Of denk aan het bepalen van de kwaliteit van een materiaal. Genoeg uitdagingen, maar we kiezen ervoor om die richting op te gaan.”

Vol vertrouwen je bestelling opgeven

“We moeten bovendien uitkristalliseren hoe je de waarde en restwaarde van materialen volgens een algemeen geaccepteerde methode bepaalt”, vult Mark aan. “Een chipfabrikant of leasemaatschappij heeft dat al goed voor elkaar. In de bouw zijn we daar nog niet zo sterk in. Ralph: “Uiteindelijk wil je dat circulair materiaalgebruik zo gemakkelijk is dat een bouwer vol vertrouwen een bestelling kan opgeven, precies zoals je doet in de webshop van een bouwmarkt.”

“Waar ik blij van word is dat een gerenommeerde organisatie als TNO het lef had om ons als ingenieursbureau in te schakelen voor de demontage van het MEC-lab, zonder met zekerheid te weten hoe dat zou aflopen”, besluit Ralph. “Voor hetzelfde geld hadden ze het werk aanbesteed bij een reguliere sloper en waren ze zonder risico te lopen van het hele probleem af geweest. Ik vind het bewonderenswaardig dat TNO deze route durfde te kiezen.”