Zonder extra beleid dreigt overlast houtrook door kachels te gaan stijgen

Stook je veel, investeer dan in een moderne houtkachel met het Ecodesign keurmerk. Dat scheelt al gauw een factor vijf in fijnstofemissie t.o.v. een conventionele houtkachel. En over het algemeen geven ze ook meer warmte af. Nog beter zijn pelletkachels* die een factor tien schoner kunnen zijn.. Heb je een openhaard die je wil gebruiken, overweeg dan om een inbouwhaard met Ecodesign keurmerk te laten installeren. Deze hebben naast dat ze veel schoner zijn ook een veel hoger warmterendement. Daarnaast is bij een gesloten haard of kachel de kans op terugslag van rook naar je eigen woning veel kleiner dan bij een open haard. Dit zorgt voor een gezonder binnenmilieu bij de stoker.

Fijnstofemissies uit een houtkachel zijn verder sterk afhankelijk van hoe de kachel gestookt wordt. Dat kan gemakkelijk maar liefst een factor tien schelen. Er is online veel te vinden over hoe je het best een houtkachel kunt gebruiken. Meestal komt dat op het volgende neer:

• Voorkom zichtbare rookontwikkeling: Hoe meer rook hoe meer fijnstof.
• Gebruik kleine houtstukken. Fijnstofemissie is over het algemeen het hoogst nadat nieuw hout is toegevoegd; het hout wordt al wel verhit en begint te roken. De vrijkomende ontledingsproducten ontvlammen nog niet en worden grotendeels uitgestoten als fijnstof. Kleinere houtstukken kunnen dit voorkomen.
• Gebruik de Zwitserse stookmethode. Dit is een methode waarbij de kachel van boven naar onder wordt aangestoken. Hiermee zorg je dat de verbranding beter op gang komt en voorkom je bovengenoemde situatie.
• Gebruik droog hout. Hout dat niet voldoende is gedroogd geeft veel extra fijnstofemissie; denk aan een factor vijf. Uit een eerdere CBS enquête kwam dat maar liefst 20% van het gebruikte stookhout niet goed droog was.
• Zorg dat het hout niet gaat smeulen. Het smeulen van een vuur, vooral als er nog stukken half verbrand hout tussen zitten, is een fase van soms zeer hoge en langdurige fijnstof emissies, die wat betreft warmte weinig opleveren. Dit is te herkennen aan veel zichtbare rookontwikkeling en weinig vlammen. Voorkom deze situatie.

Weersomstandigheden beïnvloeden tenslotte sterk de snelheid waarmee fijnstof uit houtkachels tussen de huizen wegwaait of opstijgt. Als het windstil is kan fijnstof blijven hangen tussen de huizen. Blootstelling aan houtrook is dan veel hoger. De gebruiker heeft weinig invloed op de weersomstandigheden, maar kan hier wel rekening mee houden, door bijvoorbeeld het stookalert te volgen.

De scenario’s geven een indruk wat de bijdrage van houtstook aan fijnstof in Nederland kan zijn. Dit bij een toename van houtgebruik en verschillende kachelpark samenstellingen, zoals bijvoorbeeld enkel nog kachels met een eco-design keurmerk. Uiteraard geeft geen hout stoken de minste overlast en emissies. Houtstook is echter niet verboden. Binnen de huidige regels hebben we geprobeerd aan te geven op welke manier stook van hout of pellets de minste emissies en overlast geeft.

De regels voor schoorstenen zijn hier te vinden: Regels voor houtstook vanuit woningen - Informatiepunt Leefomgeving (iplo.nl). Een nader juridisch kader voor gezondheids- en hindereffecten door houtkachels kan hier gevonden worden: Kennisdocument houtstook – STAB.

TNO kan geen wetsvoorstellen doen. TNO doet wel onderzoek naar houtstook, de gevolgen en mogelijke oplossingen. We delen deze kennis met beleidsmakers om hen handvatten te geven voor mogelijk beleid.

TNO werkt aan manieren om concentraties van houtrook op wijkniveau beter te meten en te modelleren. De getallen en inzichten zijn bedoeld om handvatten te bieden aan gemeenten voor hun beleid. De gebruikte methoden zijn vaak voor een bredere range aan bronnen toepasbaar dan houtstook, zie ook Air Quality Modeling website of TNO.

Over de uitstoot van kampvuren is niet heel veel bekend. Vanuit de Emissieregistratie (onder leiding van RIVM, met bijdragen van TNO) wordt sinds 2019 wel de bijdrage van vreugdevuren (zoals nieuwjaarsvuren en paasvuren) onderzocht, deze zijn verantwoordelijk voor ongeveer 1% van de PM2.5 uitstoot in Nederland. Sinds kort wordt ook houtverbranding buitenshuis in tuinhaarden, vuurkorven, vuurschelen etc. meegenomen. Vooral tijdens de pandemie waren deze populair. Nu wordt de bijdrage op zo’n 5% van alle houtverbranding geschat.  
TNO heeft wel onderzoek naar de effecten van kampvuren gedaan en hierover adviezen opgesteld om de gevolgen hiervan te beperken, zie: Kampvuur en kinderen | TNO Publications.

TNO brengt zo goed mogelijk in kaart wat de emissies zijn. Mede op basis van onderzoek door TNO wordt nu ook condenseerbaar fijnstof uit houtkachels gerapporteerd. De impact hiervan wordt voor Nederland uitgelegd op Condenseerbaar fijnstof | Emissieregistratie. Een belangrijk verschil tussen oude en nieuwe kachels is dat nieuwe kachels veel minder condenseerbaar fijnstof uitstoten door een betere verbranding. Dit leidt ook tot een hoger warmte rendement waardoor er minder hout nodig is. Volgens de huidige inzichten stoten moderne pelletkachels bijvoorbeeld 90 – 95% minder fijnstof uit vergeleken met een traditionele kachel of open haard. Dit laat onverlet dat er nog steeds fijnstofemissie plaatsvindt.

Naast de genoemde stooktips zijn er ook technische filtersystemen beschikbaar. TNO heeft eerder verkennend onderzoek gedaan naar dergelijke systemen, zie Houtrook uit particuliere kachels. Dit rapport is ook verwerkt op deze pagina met meer praktische informatie: Hinder en gezondheidseffecten van houtkachels - Kenniscentrum InfoMil. De Stichting Houtrookvrij heeft ook informatie gedeeld m.b.t. de prestatie van filters: Filters - Stichting Houtrookvrij. Indien u nog niet over een modern toestel beschikt is daar vooralsnog het meeste mee te winnen.

Het gebruik van biomassa (inclusief hout en biogas) is in Europa en Nederland een belangrijke pijler onder het klimaatbeleid omdat het fossiele brandstoffen kan vervangen. De CO2 uit het verbranden van hout en biogas wordt geacht op korte termijn weer te worden vastgelegd in biomassa en niet bij te dragen aan een toename van de CO2-concentratie in de atmosfeer.  Dit wordt kort-cyclisch CO2 genoemd in tegenstelling tot lang-cyclisch CO2 afkomstig van fossiele brandstoffen.

Belangrijk hierbij is wel dat hout via duurzame bosbouw en landbouw wordt verkregen. Bij grootschalige ontbossing is het zeer waarschijnlijk dat de nieuw groeiende gewassen ook op langere termijn minder CO2 opnemen dan de oorspronkelijke begroeiing. Daarnaast leidt dit tot verlies aan biodiversiteit en bodemkoolstof.

Vaak is het mogelijk om voor beperkte meerkosten in de ventilatie-unit betere fijnstoffilters (F7 of ePM1 55%) te plaatsen. Hierdoor wordt een groter deel van het fijnstof in de ventilatietoevoerlucht afgevangen. Afhankelijk van de kanalenloop is het soms ook mogelijk om na de ventilatie-unit een hoogwaardig filter maar ook duurder filtersysteem toe te passen. In een casestudy nam hierdoor ook de geuroverlast af omdat geurmoleculen voor een groot deel aan de fijnstof deeltjes zijn geadsorbeerd.