Gericht energiearmoede bestrijden dankzij Privacy-Enhancing Technologies

Energiearmoede in Rotterdam

De groep energiearme huishoudens in de energetisch meest slechte woningen is het hardst getroffen door de gestegen energieprijzen: zij waren in 2022 naar schatting gemiddeld 16,3% van hun inkomen kwijt aan energiekosten. Wat verstaat de gemeente Rotterdam precies onder energiearmoede?

“Om recht te kunnen doen aan de complexiteit van dit probleem, hanteren wij twee criteria”, vertelt Lianne Mack. Als Adviseur duurzaamheid bij de gemeente Rotterdam houdt ze zich bezig met de sociale kant van de energietransitie.

“De eerste parameter die we gebruiken is de energiequote. Als iemand maandelijks meer dan 10% van het besteedbare inkomen kwijt is aan energie, spreken we van energiearmoede.

Toch dekt dat criterium niet volledig de lading. Als je een oud huis hebt, maar wel vermogend bent, dan zou je volgens deze definitie toch energiearmoede kunnen hebben.

Daarom kijken we ook naar de energielast. Als je aan het eind van de maand, na het betalen van je energierekening, te weinig geld overhoudt om noodzakelijke bestedingen te kunnen doen, dan is er ook sprake van energiearmoede.”

Slecht energetische woningen

Dat er sprake van energiearmoede is, is duidelijk. Maar liefst 12 procent van de Rotterdammers kampt met energiearmoede. Lianne Mack: “Je ziet het probleem vooral ontstaan in buurten met een slechte kwaliteit van woningen en relatief lage inkomens.

Bijkomend probleem is dat het grootste gedeelte van de huishoudens in energiearmoede een woning huurt. Als huurder heb je vaak weinig mogelijkheden om zelf je energierekening te verlagen.

Daarnaast is er een flinke groep woningeigenaren die in de krappe woningmarkt net een huis heeft kunnen kopen, maar onvoldoende middelen over heeft om te verduurzamen.” Bij elkaar gaat het om grote aantallen burgers die financieel in de knel komen en niet meekunnen in de energietransitie.

‘Bereikt onze hulp de juiste mensen?’

Voor het terugdringen van energiearmoede heeft de gemeente Rotterdam financiering ontvangen vanuit het Rijk waarmee meerdere projecten worden gefinancierd om energiearmoede tegen te gaan.

Een voorbeeld is om Rotterdammers met een laag inkomen en een slecht geïsoleerde woning te ondersteunen bij het nemen van energiebesparende maatregelen.

Lianne Mack: “We zijn nu halverwege de projectperiode, en wat ik vooral wil weten is of het geld op de juiste wijze wordt besteed en of we de juiste mensen bereiken. Er zijn gezinnen die getroffen worden door energiearmoede en die onder de radar blijven maar wel hulp nodig hebben. Schaamte speelt daarbij een rol”, aldus Lianne Mack.

Privacy-enhancing technologies

Om zo nauwkeurig mogelijk te kunnen identificeren wie er hulp nodig heeft, zou je het liefst verschillende data met elkaar combineren.

Bij energiearmoede gaat het dan bijvoorbeeld om de oppervlakte van de woning, het aantal bewoners, het energielabel, het verwachte energieverbruik, maar ook inkomensdata.

“Privacy-Enhancing Technologies hebben zich inmiddels bewezen als een veilige manier om inzichten uit meerdere databronnen te combineren, zonder dat je zelf de data hoeft te bekijken”, legt Anna Butter, een van de TNO-onderzoekers die aan de business case heeft gewerkt, uit. “Hierdoor zijn partijen eerder bereid om hun data ter beschikking te stellen. Bij TNO hebben we inmiddels veel ervaring opgedaan met deze technologieën.”

Dashboard helpt energiearmoede bestrijden

Een team van jonge TNO’ers denkt gemeenten te kunnen helpen om energiearmoede aan te pakken met datagestuurde inzichten om mensen in nood te ondersteunen.

Om dit te bereiken hebben ze, in samenwerking met de gemeente Rotterdam, een business case ontwikkeld voor een dashboard. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van Privacy-Enhancing Technologies (PET).

Anna Butter: “We merken dat de gemeente Rotterdam behoefte heeft aan een uniforme aanpak en methodes om te monitoren of het geld effectief besteed wordt. Dit dashboard en deze technologie kunnen hier een belangrijke bijdrage aan leveren. Het zou mooi zijn als we dit project samen met de Gemeente Rotterdam verder kunnen uitwerken.”

Multi-Party Computation

Een veelbelovende PET voor het opsporen van energiearmoede is Multi-Party Computation (MPC). Bij MPC wordt cryptografie gebruikt om data die verwerkt wordt veilig te versleutelen.

Tijdens dat proces zijn de gegevens niet inzichtelijk. De partijen die de data delen kunnen elkaars data dus niet inzien. Gegevens hoeven dus niet in leesbare vorm te worden gedeeld en blijven versleuteld.

Anna Butter: “Als overheid wil je de privacy van inwoners respecteren en moet er aan de AVG worden voldaan. Dat betekent dat data niet herleidbaar mag zijn op huishouden-niveau. Tegelijkertijd wil je ook zo goed mogelijk weten wie je moet benaderen voor hulp.

Om goedkeuring te krijgen voor het gebruiken van data is ook de richtlijn belangrijk dat de inperking proportioneel moet zijn. Dat wil zeggen dat je zo min mogelijk inbreuk maakt op iemands privacy. Met name op dat aspect betekent het gebruik van PET een forse stap vooruit.”

‘Samen maak je echt impact’

De pilot met de gemeente Rotterdam zou een mooie volgende stap zijn: wat zijn de verwachtingen van beide partijen? “In de samenwerking met TNO zou het mooi zijn als we straks naar specifieke buurten kunnen kijken om gerichter hulp te kunnen bieden”, hoopt Lianne Mack.

“Deze doelgroep heeft vaak veel stress en moet ontzorgd worden in het verlagen van hun energierekening.” Anna Butter deelt haar mening en voegt daaraan toe: “Onze drive bij dit project is dat we de juiste hulp voor de juiste personen op het juiste moment kunnen bieden.

Wat ik heel interessant aan het project vind is de synergie: onze technologie zorgt voor nieuwe inzichten uit data, die de gemeente vervolgens dankzij haar sociale expertise inzet voor gerichte hulp. Samen kun je zo echt impact maken.

Daarnaast hoop ik dat we het project kunnen schalen naar kleinere gemeentes, en dat deze technologie ook gaat bijdragen aan het terugdringen van andere vormen van armoede, zoals mobiliteitsarmoede.”

Energiearmoede voorkomen

Uit onderzoek van TNO blijkt dat in 2022 naar schatting ruim 600 duizend huishoudens in ons land in energiearmoede leefden. TNO werkt aan het voorkomen van energiearmoede onder meer vanuit het Landelijk Onderzoeksprogramma Energiearmoede.

Daarbij zijn ook de ministeries van Economische Zaken en Klimaat, Binnenlandse Zaken en Sociale Zaken en Werkgelegenheid betrokken, net zoals de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en het CBS.