Technologische én juridische innovatie essentieel voor verbeteren dienstverlening overheid

Overheden hebben te maken met een toenemende regeldruk vanuit Europa, merkt Jean-Louis Roso, business development manager bij de unit ICT, Strategy & Policy bij TNO. “Na GDPR om onze privacy en persoonsgegevens te bewaken, is er nu veel aandacht voor de AI Act, om artificial intelligence in goede banen te leiden. Tegelijkertijd spelen er grote, complexe maatschappelijke transities, bijvoorbeeld op het gebied van energie, klimaat en wonen, die alle aandacht vragen. Alles bij elkaar levert dit forse uitdagingen op voor de dienstverlening van overheden richting burgers en bedrijven. Nieuwe digitale technologieën zouden ze hierbij kunnen helpen, maar in plaats daarvan worden ze er rechts door ingehaald.”

Dienstverlening verbeteren met PET

Dat heeft volgens Roso vooral met het feit te maken dat de huidige wetgeving nog gebaseerd is op analoge processen. “Neem het verantwoord delen van data. Op dit punt wordt de dienstverlening van de overheid ernstig beperkt door de wetgeving.” Als voorbeeld noemt Roso de armoedebestrijding.

“Uitvoeringsorganisaties mogen data die nodig zijn voor de uitvoering van hun wettelijke taak vaak niet delen. Hierdoor moet een gemeenteambtenaar nu uit meerdere bronnen enorme hoeveelheden data doorspitten om te kunnen ontdekken of iemand recht heeft op een bepaalde uitkering of vergoeding. Met behulp van Privacy-Enhancing Technologies (PET) kun je veilig inzichten uit meerdere databronnen combineren, zonder dat je zelf de data hoeft in te zien”, aldus Roso.

In een pilot die SVB samen met UWV en TNO uitvoert is deze nieuwe technologie ingezet om het niet-gebruik van de AIO-regeling te onderzoeken. De AIO-regeling is bedoeld voor personen van pensioengerechtigde leeftijd, die onder bijstandsniveau leven. Door gegevens van de SVB en UWV met behulp van PET-technologie te combineren konden we zien wie er mogelijk recht had op AIO, maar hier nog geen gebruik van maakt.

Met deze technologie verwachten we dat het veel efficiënter en effectiever kan, met in achtneming van de privacywetgeving.”

Wettelijk kader is essentieel

Daarnaast is er nóg een belangrijk aandachtspunt. “Op het vlak van datadelen loopt de wetgeving ernstig achter op de technologische mogelijkheden”, constateert Roso. “Met alleen de technologie heb je het probleem dus nog niet opgelost. Daarom hebben bij deze pilot parallel aan het technologieproces, ook een privacy- en wetgevingsproces meegelopen.” Technologie-experts, beleidsmedewerkers en juristen hebben nauw samengewerkt aan een oplossing.

Bedrijfsgevoelige data delen

Deze eerste case laat volgens Jean-Louis Roso ook het enorme potentieel zien van dit soort nieuwe technologieën. “Naast het sociale domein kun je denken aan opsporingstoepassingen voor malafide zaken. Maar we zien bijvoorbeeld ook kansen voor de energietransitie. Ik kan me voorstellen dat de overheid graag inzage heeft in data van energieleveranciers. Die commerciële informatie wordt niet prijsgegeven. Maar met PET kun je zonder deze data in te zien, toch inzichten verkrijgen. Dan zijn het dus ‘Commercial-Enhancing Technologies’, om bedrijfsgevoelige data te kunnen delen.”

Bij innovatiemanagers binnen overheden merkt Roso veel enthousiasme voor nieuwe digitale technologieën. Op hoger managementniveau wordt de toegevoegde waarde ook ingezien, maar stuit de implementatie vaak nog op organisatorische obstakels. “Privacy is geen argument meer. Verouderde systemen evenmin. Naast het op orde brengen van je informatiehuishouding, is het zaak om met nieuwe technologieën de boot niet te missen.”

Experimenteren met concrete use-cases

Om aan de slag te gaan met nieuwe datadeeltechnologieën binnen de overheid,  is TNO samen met een aantal innovatiemanagers bij de overheid het Nationaal Innovatiecentrum Privacy-Enhancing Technologies, (NICPET) aan het opzetten. Doel is om kennis met elkaar te delen en de eerste informatiesessies hebben al plaatsgevonden en er ontstaat al een vorm van een community.

“Experimenteren in een veilige omgeving, wat binnen de IT-wereld ook wel ‘sandboxing’ wordt genoemd, is cruciaal voor een succesvolle implementatie van dit soort technologieën. In een regelluwe omgeving, waar ook beleidsmedewerkers en juristen bij betrokken zijn, moet je buiten de operationele omgeving de potentie kunnen verkennen. Alexandra van Huffelen, staatssecretaris voor Koninkrijksrelaties en digitalisering, heeft dit onderwerp nu ook opgenomen in haar werkagenda rond digitalisering.”

Daarnaast is volgens Roso belangrijk om voor overheden alvast na te denken over een mogelijke use-case. “Met zo’n concrete use-case kan je experimenteren met de huidige PET oplossingen via marktpartijen. Bij complexe situaties kan je met TNO in gesprek gaan om te kijken hoe je in dit soort sandboxes met elkaar een werkmethodiek kunt ontwikkelen.”

Blijf aangehaakt bij IBDS

Tot slot geeft Roso nog een tip: “Binnen het Ministerie van Binnenlandse Zaken loopt al een project, Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS). De IBDS streeft naar een verantwoorde inzet van data voor maatschappelijke opgaven. Ik zou alle innovatiemanagers binnen de overheid willen meegeven: maak je topmanagers hierop attent (zover ze dat al niet zijn), en zorg dat je bij IBDS aangehaakt wordt om er je voordeel mee te kunnen doen. En denk na over use-cases die in dit programma ingebracht kunnen worden. Zo kunnen overheden optimaal technologische kansen benutten om hun dienstverlening richting toekomst te optimaliseren.”

Waarom TNO?

Het samenwerken met TNO heeft volgens Jean-Louis Roso drie zwaarwegende voordelen. “Om te beginnen zijn we onderdeel van de wetenschappelijke wereld. Dat betekent dat we aangesloten zijn bij de laatste technologische ontwikkelingen en beschikken over een groot netwerk. Zo heeft TNO op het gebied van Privacy-Enhancing Technologies al een aantal grote Europese projecten gedaan samen met andere kennisinstellingen.

Het feit dat we een onafhankelijke rol hebben, betekent dat geen commercieel belang hebben bij producten of diensten. En, last but not least, zijn we actief in een pre-competitieve omgeving. Nog voordat er marktpartijen actief zijn kunnen we partners al helpen met deze technologieën. Als ze implementeerbaar blijken te zijn, dan dragen we die kennis over aan de markt zodat zij die diensten kunnen aanbieden aan overheden. We betrekken deze marktpartijen dan ook in een vroeg stadium bij deze ontwikkelingen.”