Overheden leren binnen NICPET kansen benutten van veilige datadeeltechnieken

Eerste pilot toont potentiële waarde PET's

Dat Privacy Enhancing Technologies (PET's) veilig zijn én veel potentie bieden voor overheden, werd onlangs aangetoond met een pilot tussen SVB en UWV.

Een van deze technieken, Multi-Party Computation, werd ingezet om snel en kostenefficiënt te achterhalen wie er mogelijk wel recht had op de Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen (AIO), maar hier nog geen gebruik van maakte.

Dit extra inkomen kan een groot verschil maken in de levensstandaard van ouderen. De proef werd een succes en toont de potentiële waarde aan van PETs, voor gerichte armoedebestrijding. Maar dit is pas het begin.

Freek Bomhof, senior consultant Data Science bij TNO, ziet een veel breder toepassingsgebied. “Feitelijk overal binnen overheden en uitvoeringsinstanties waar je te maken hebt met gevoelige persoonsgegevens, bewijzen Privacy Enhancing Technologies hun toegevoegde waarde.

Inmiddels is ruimschoots bewezen dat de techniek volledig veilig kan worden toegepast. Toch merk ik dat overheden heel terughoudend zijn, uit angst voor fouten of schandalen. Maar hiervoor zijn Privacy Enhancing Technologies beschikbaar. Een betere overheid is namelijk ook een overheid die beter gebruik maakt van de data die beschikbaar is.”

NICPET voor kennis ontwikkeling over veilige datadeling

Om die mogelijkheden van datadeling beter te benutten, is Nationaal Innovatie Centrum Privacy Enhancing Technologies (NICPET) in het leven geroepen. Ron Hanoeman, Innovatie adviseur bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid (directie Innovatie, Kennis en Strategie), is vanaf het prille begin bij het nationaal innovatiecentrum betrokken.

“NICPET is gaandeweg ontstaan, mede naar aanleiding van een aantal nare gebeurtenissen in het verleden, die mogelijk niet waren gebeurd wanneer er een betere informatiedeling was geweest tussen organisaties.

Hoe kunnen we PET’s zo inzetten dat we enerzijds databenutting en anderzijds databescherming substantieel en tegelijkertijd naar een hoger niveau tillen? Zo zijn we begonnen, meteen al samen met TNO, als kennispartner van J&V. Na verloop van tijd zijn steeds meer departementen en instanties aangehaakt, waardoor we echt impact kunnen maken in de samenleving.

Het mooie van TNO is dat ze niet alleen met ons praten, maar ook met al die andere instanties. Dan kom je erachter dat dezelfde vragen ook op andere plekken leven. Laten we samen kennis opbouwen en ervaringen opdoen die we breder kunnen inzetten. Ik durf te stellen dat als we TNO er niet bij hadden betrokken, we niet zover waren gekomen als waar we nu staan.”

Meer dan alleen techniek

Een van de lastigste zaken bij PET blijkt het organiseren van de samenwerking, weet Freek Bomhof. “Het gaat natuurlijk bijna altijd om echt gevoelige data, waarbij je met elkaar meerdere dimensies moet adresseren: technische, ethische, juridische dilemma’s, die met elkaar vervlochten zijn.

Dan zijn er nog praktische obstakels, zoals verschillende ICT-systemen. We merkten dat een heleboel van dit soort vragen steeds opnieuw gesteld werden. En dat mensen geïnspireerd raakten door de antwoorden en voorbeelden van andere departementen en organisaties.

‘Zo’n data protection impact assessment, hoe heb jij dat opgezet, mag ik dat eens inzien?’ Is het niet handig om de best practices met elkaar te delen? Zijn er collectieve vragen die we de wetenschap kunnen stellen over PET? Het antwoord was allemaal ja.”

Die uitwisseling van ervaringen en bundeling van kennis, blijkt voor alle partners een belangrijke toegevoegde waarde van NICPET. Net als het ontwikkelen van inspirerende nieuwe uses-cases die als voorbeeld kunnen dienen voor anderen.

Ron Hanoeman: “NICPET is met name waardevol door de manier waarop we met elkaar omgaan: als vrienden van NICPET. Door de uitwisseling van ideeën komen nieuwe toepassingen tot stand tussen partijen.

De SVB-case is een mooi voorbeeld, omdat het laat zien hoe je met beschikbare data op een AVG-bestendige manier de samenleving vooruit helpt. Ook binnen J&V hebben we inmiddels meerdere goede use-cases ontwikkeld. Een daarvan is het vinden van veroordeelden die nog een straf moeten uitzitten.

We gebruiken meerdere databronnen om te analyseren waar de pakkans het grootst is en hoe we onze schaarse opsporingscapaciteit daar zo efficiënt mogelijk op kunnen inzetten. Met een use-case over inzageverzoeken willen we de dienstverlening naar de burger verbeteren.”

Pilot 'Ondernemers in zwaar weer' met de KVK’

Een andere mooie toepassing komt van de Kamer van Koophandel. Saïd Akdim is er Projectmanager van het Innovation Lab en ook vanaf het eerste uur betrokken bij NICPET.

“Voor datasamenwerking heb je andere interessante partijen nodig en die ontmoet je binnen NICPET. KVK wil een datagedreven organisatie zijn. We hebben ons Handelsregister, en als we daar data van andere organisaties aan toevoegen, kunnen we ondernemers en burgers mogelijk nog beter van dienst zijn.

Ik wil daarbij expliciet benadrukken dat de privacy altijd volledig gewaarborgd is. Je ziet tendensen, maar alleen geanonimiseerd en niet op ondernemersniveau. Op die manier kun je wel gericht per regio of sector je benadering inrichten.”

Een interessante toepassing deed zich voor tijdens de coronaperiode. Akdim: “We hadden al voor de pandemie het programma ‘Ondernemen in zwaar weer’ geïntroduceerd om ondernemers met financiële problemen bij te staan. Met vroege signalen en indicatoren zouden we veel eerder en effectiever kunnen helpen. Maar daarvoor is data nodig.

Wij kennen de ondernemers die bellen voor hulp, maar andere instanties hebben ook waardevolle informatie. Door bijvoorbeeld naar schuldenstapelingen te kijken, zou je vroegtijdig kunnen signaleren welke groepen ondernemers in welke regio’s het moeilijk hebben.

Opnieuw, áltijd met de waarborg van volledige privacy voorop. Door vervolgens groepen ondernemers in bepaalde regio’s of sectoren proactief te benaderen voor hulp, heb je veel meer mogelijkheden om faillissementen af te wenden, met uiteindelijk lagere kosten voor de samenleving.

Tot nu toe was het nog een proef op basis van fake data, de volgende stap is een pilot met echte data. We wilden met deze pilot vooral laten zien hoe je zo’n datasamenwerking opzet, hoe de communicatie verloopt, om het echt heel concreet te maken.”

Bomhof voegt toe: “Goed om te weten is dat dit niet met experimentele software gebeurt. De pilot is gebouwd op software die in de markt verkrijgbaar is, in dit geval van het bedrijf Linksight, waardoor het voortzetten van de pilot in de praktijk makkelijker wordt.”

Missiewerk voor bewustwording kansen

Volgens Freek Bomhof groeit inmiddels de bewustwording voor de kansen met PET binnen de overheid. Toch is er nog vanuit NICPET nog wel wat missiewerk te verrichten.

“Innovatiemanagers worden enthousiast en zien het nut er van in. Dus ik zie wel een omslag. Ook bij organisaties die er nog niet mee werken, maar zich wel kunnen voorstellen dat ze er gebruik van gaan maken. Maar dat ze nog wel intern een aantal gesprekken moeten voeren omdat niet iedereen automatisch meegaat in dat enthousiasme. Dat is ook logisch, want het klinkt paradoxaal: data bij elkaar brengen zonder dat dit de privacy in de weg zit.”

Ook bij bestuurders binnen J&V ziet Ron Hanoeman in alle lagen een toegenomen interesse en noodzaak om in te zetten op zowel databenutting als databescherming.

“Zo is onlangs besloten om binnen J&V een taskforce gegevensdeling op te richten. Ook in onze privacyrichtlijnen gaan PETs als een invulling van ‘privacy by design’ een belangrijker rol spelen.” Volgens Bomhof een goede ontwikkeling, omdat de noodzaak om deze technologie te gaan gebruiken verder toeneemt.

“Onlangs stuurde de Algemene Rekenkamer een belangrijke brief naar de Kamer waarin de zorg werd geuit dat organisaties uit angst voor de AVG zich terughoudender opstellen en de AVG soms als gelegenheidsargument gebruiken om informatie niet met andere overheidspartijen te hoeven delen.

We doen onszelf als land echt tekort als we de kansen van veilige data-uitwisseling niet benutten uit angst voor datalekken of krantenkoppen.”

Doel? Overbodig worden

Over de toekomstperspectieven van NICPET is Bomhof positief. “Ik hoop vooral dat we de energie en het enthousiasme vasthouden en kunnen overbrengen op nieuwe deelnemers. Dus verbreding zou goed zijn, ook bijvoorbeeld richting publiek-private data-uitwisseling.”

Ook zouden de NICPET-partners gezamenlijk initiatieven kunnen ontplooien om de toepassing van de technologie te bevorderen. “Denk daarbij aan het collectief opstellen van inkoopspecificaties voor PET software, of een whitepaper over de juridische aspecten voor de verschillende technologieën.”

Maar dat is niet de grootste wens die Bomhof heeft voor de toekomst van veilige datadeeltechnologieën: “Uiteindelijk hoop ik dat we onszelf over een jaar of vijf helemaal overbodig hebben gemaakt. Dat we kunnen zeggen: mission completed, en dat we Nederland een stukje beter hebben achtergelaten. Want je wilt uiteindelijk dat de informatiebescherming overal optimaal is toegepast, en dat het een normale manier van werken is geworden.”