Rekentool brengt gesprek op gang over stikstof in de bouw

Deze noxestimator is een waardevol instrument dat beleidsmakers en de bouwsector inzicht geeft in maatregelen die de stikstofuitstoot op de bouwplaats en in de logistiek direct kunnen reduceren. Voor 2030 moet de stikstofuitstoot ten opzichte van 2018 met 60% worden verlaagd.

Een forse en bovendien complexe opgave, die de toch al grote uitdagingen op het gebied van de woningbouw en de energietransitie verder bemoeilijkt. Talloze bouwprojecten lopen vertraging op, of worden geschrapt doordat emissievergunningen worden ingehouden.

Al in 2021 heeft TNO intern de eerste schetsen gemaakt voor een rekentool voor stikstofuitstoot in de bouw binnen een eigen Brains4Nitrogen challenge. Dit idee is opgepikt en verder uitgewerkt in het programma Emissieloos Bouwen. Als veelbelovend en direct toepasbaar resultaat heeft dit nu een rekentool opgeleverd, de noxestimator.

Oplossen stikstofcrisis begint met inzicht

Net als bij de meeste maatschappelijke problemen, begint ook het oplossen van de stikstofcrisis met inzicht. Mario de Rooij, Principal Project Manager bij TNO, leidt Emissieloos Bouwen. Het programma stimuleert samenwerking en uitwisseling van kennis tussen beleidsmakers en de bouwsector om de stikstofuitstoot te beperken.

“Wat we bij de start van dit programma merkten, was dat er nauwelijks eenduidige en betrouwbare rekenmethodes bestonden voor stikstofemissies van het hele bouwproces. Er waren grofweg twee manieren: de LCA methodiek, of de Aerius rekentool. De LCA, Levenscyclusanalyse, gaat over de hele levenscyclus maar geeft niet precies aan waar er lokaal wordt uitgestoten. Aerius kijkt juist heel lokaal naar de stikstofuitstoot op de bouwplaats en tijdens de laatste kilometer. Maar als je echt impact wilt maken, moet je naar de hele keten kijken: van productie en logistiek tot en met de bouwplaats. Dat kan alleen met een tool die alle aspecten van de bouw meeneemt.”

Beter onderbouwde beslissingen

De rekentool die TNO heeft ontwikkeld, is gebaseerd op een groot aantal eerdere projecten en onderzoeken naar de bereikbaarheid van steden en emissies in de logistiek en op de bouwplaats. De tool maakt nauwkeurige modelberekeningen mogelijk van stikstofemissies op de bouwplaats en in de bouwlogistiek. De module ‘Machines’ in de rekentool put uit de uitgebreide bouwmaterieel database van TNO.

Op basis van jarenlange praktijkmetingen in de automotive sector, is TNO in 2016 begonnen met praktijkmetingen van bouwmachines. Werkelijke emissies blijken substantieel hoger dan inschattingen op basis van de wettelijke eisen. Ook de impact van de bouwlogistiek op de stikstofuitstoot is nauwkeurig te voorspellen.

Voor verschillende voertuigcategorieën, van zwaar materieel tot personenvervoer, is voor het transport van leverancier naar bouwplaats de emissie te berekenen. Variabelen zijn het aantal ritten, de afstand en de brandstofsoort, waarbij naast diesel ook duurzame alternatieven als HVO, elektrisch en waterstof worden meegenomen.

Minder bouwvakkersbusjes

Ook is het mogelijk om de impact van een bouwhub te berekenen. “Bij TNO hebben we onze uitgebreide kennis van bouwhubs verwerkt in deze tool”, legt Mario de Rooij uit. Met een bouwhub, bijvoorbeeld aan de rand van een stad of regio, kun je met name het transport over de laatste kilometer optimaliseren. Door voor meerdere bouwprojecten materialen op een hub samen te brengen en het transport slimmer te bundelen, of schoner te organiseren, spaar je inefficiënte of meer vervuilende ritten uit.

“Voor de stikstofuitstoot heeft met name het personenvervoer met busjes van en naar de bouwplaats veel impact. Je kunt bijvoorbeeld overwegen om het gereedschap afgesloten op de bouwplaats te laten, in plaats van dagelijks naar de bouwplaats te brengen. Personeel kan dan met het openbaar vervoer naar de bouwplaats in de stad. Door processen zo slimmer te organiseren, kun je dus veel winst behalen.”

Wat er morgen al anders?

De rekentool die nu online staat is nog maar het begin. “Deze eerste versie van de noxestimator is vooral bedoeld om het gesprek op gang te brengen over mogelijke oplossingen”, aldus Mario de Rooij. “Bedoeld om te laten zien wat je morgen al anders kunt doen dan vandaag om je emissie te reduceren.”

De bedoeling is dat de tool verder wordt uitgebreid en een steeds nauwkeuriger en completer beeld geeft. Ook wordt het mogelijk om meerdere scenario’s met elkaar te vergelijken. “Daarnaast willen we ook het bouwproces zelf meenemen, waarbij we specifiek kijken naar de positieve impact op emissies van industriële prefab bouwconcepten.”

Van inzicht naar handhaving

De noxestimator moet uiteindelijk ook gebruikt kunnen worden voor handhaving. Naar die oplossing kijkt TNO samen met Connekt, dat eerder al tools ontwikkelde voor de rittenregistratie voor CO2- en stikstofemissies in de logistiek.

Mario de Rooij: “Een groot deel van die ritten komt voor rekening van de bouw. Vooral het aandeel van personentransport van en naar de bouwplaats in de stikstofuitstoot is groot. Door onze rekentool te koppelen aan de rittenregistratie, kun je niet alleen voorspellingen doen over de uitstoot, maar er ook op gaan handhaven.”

Daarnaast ziet De Rooij mogelijkheden om stikstofinzichten mee te nemen in tenders voor bouwprojecten. “Een van de 21 deelprojecten van Emissieloos Bouwen kijkt bij de vier grootste gemeentes naar de specifieke formulering van de uitvraag van tenders om zo de stikstofuitstoot te beperken. Ook daarvoor kunnen de inzichten uit de rekentool als basis worden gebruikt.”