Pilot over lasrook bewijst potentie sensormetingen voor gezonde werkplek

In Nederland hebben ruim één miljoen medewerkers te maken met gevaarlijke stoffen. Vooral blootstelling aan kankerverwekkende stoffen en stoffen die leiden tot COPD of astma zijn belangrijke oorzaken van voortijdig overlijden.

Uit cijfers van RIVM blijkt dat er in 2021 naar schatting bijna 3.800 sterfgevallen waren door werk, waarvan het grootste deel, bijna 3.000, door kanker en aandoeningen aan de luchtwegen. Naast kwartsstof, houtstof en asbest, is lasrook een forse risicofactor die als een duidelijke oorzaak voor het krijgen van kanker en chronische longaandoeningen wordt gezien. Ongeveer 400.000 medewerkers in met name de metaalindustrie en de scheepsbouw worden dagelijks aan lasrook blootgesteld.

Gevaarlijke stoffen als sluipmoordenaar

Het terugdringen van dit gezondheidsrisico is een forse uitdaging, weet Pim Berends uit de praktijk. Als Verbetercoach en arbeidshygiënist bij 5xbeter ondersteunt Berends bedrijven in de metaalbewerking en metaalelektro bij het veilig en gezond werken. “Het grootste probleem is onwetendheid bij bedrijven”, vertelt Berends.

“Blootstelling aan gevaarlijke stoffen is een sluipmoordenaar, waarvan je de gevaren niet direct ziet. De meeste mensen worden ziek ná hun pensionering. Doordat medewerkers de risico’s niet direct zien, wordt er niet altijd even veilig gewerkt. Veel lassers hebben lashelmen met overdruk, maar die blijft dan in de tas omdat ze een laskap fijner vinden zitten. Dan ben je dus afhankelijk van gedrag.”

Gebrek aan inzicht

Dat het probleem hardnekkig is, ligt vooral aan het gebrek aan bewustzijn bij werkgevers en medewerkers, denkt Jody Schinkel, Business Developer bij TNO. “Dat komt ook voor een belangrijk deel door de manier waarop nu wordt gemeten.”  5xbeter laat nu bij bedrijven periodiek metingen uitvoeren door externe partijen.

Berends: “Bij een traditionele meting wordt met een pomp lucht door een filter gezogen. Na minimaal 6 uur meten, soms een dag, wordt het filter opgestuurd naar een laboratorium voor analyse. Vervolgens krijg je een certificaat met een algemeen resultaat: de gemiddelde blootstelling is zoveel milligram stof per kuub per dag. Die uitslag geeft geen inzicht in de precieze bronnen, pieken of variaties in tijd van de blootstelling. Maar voor ons is het juist belangrijk om te weten wat de bronnen en de piekblootstellingen zijn door lasrook. Want lasrook is stof, maar stof kan ook ontstaan door slijpen of zagen. En als je blootstelling aan lasrook wilt beperken, waar ga je je dan op richten?”

Doorbraak dankzij contextsensoren

Vragen die dankzij innovaties in de sensortechnologie steeds beter te beantwoorden zijn. De jarenlange ervaring met luchtkwaliteitsmetingen en sensortechnologie heeft TNO gecombineerd in een modulair sensorsysteem. Deze sensoren meten continu de blootstelling aan stof, maar ook variabelen uit de omgeving zoals geluid, licht en uv. Hierdoor kan heel precies de context worden bepaald: wanneer vond blootstelling plaats, door welke stof en bron? Een doorbraak.

Schinkel: “Om te ontdekken hoe we met sensormetingen bedrijven beter kunnen ondersteunen op het gebied van gezonde werkomstandigheden, hebben we voorgesteld om samen met 5xbeter een pilot uit te voeren voor lasrook.”

Rook en licht koppelen

De pilot vond plaats bij metaalproductiebedrijven uit het netwerk van 5xbeter. Vanuit TNO is de pilot uitgevoerd door Sander Ruiter, Scientist exposure & risk assessment: “Er is met sensorkastjes gemeten, op de borst van de lasser en stationair op de werkplek. De multisensor die wij hiervoor gebruiken, combineert onder meer een stofsensor met een uv-sensor. Tijdens het lassen komen licht en uv-straling vrij, die worden gemeten door de sensor. Hierdoor kunnen wij precies zien wanneer er gelast wordt en hoeveel blootstelling daarbij vrijkomt. Zo kunnen we onderscheid maken tussen lasrook en andere stoffen.”

Na een uitgebreide instructie over de werking van de sensoren door TNO op de eerste dag, kon 5xbeter de metingen bij de bedrijven op de volgende pilotdagen zelf begeleiden.

Voordeliger meten

De hoge kosten van vaak duizenden euro’s voor het verrichten van een beperkt aantal traditionele metingen vormen voor veel bedrijven nu een drempel om veelvuldig te meten. Met sensormetingen in eigen beheer zijn werkgevers voordeliger uit: een sensor kost circa 1.000 euro, die kan veelvuldig worden ingezet en geeft gedetailleerde inzichten om werkplekken gezonder te maken.

Jody Schinkel ziet nog wel een hobbel: “Bedrijven moeten inventariseren op basis van geaccepteerde meetmethodes; zover is onze sensor nog niet. We onderzoeken nog nader aan welke specifieke eisen de sensoren dienen te voldoen om ze geaccepteerd te krijgen als genormaliseerde meetmethode. De sensoren kunnen nu al wel ingezet worden om bronnen op te sporen en bewustzijn te creëren."

Impact op bewustzijn en gedrag

Met deze pilot zijn de praktijkvoordelen van deze manier van meten hoe dan ook overtuigend gedemonstreerd. Jody Schinkel: “Samen met 5xbeter hebben we de toegevoegde waarde van sensormetingen op de werkvloer succesvol aangetoond. Wat we in de pilot niet gedaan hebben, is de terugkoppeling van de metingen met het oog op blootstellingsreductie.

Dit is een belangrijk onderdeel van TNO’s Gezonde lucht aanpak, waarmee je als werkgever met gerichte maatregelen de blootstelling aan gevaarlijke stoffen kunt beperken. Wat is het effect in blootstelling als een medewerker een lastoorts met toortsafzuiging gebruikt? Dat geeft allerlei nieuwe inzichten.”

Pim Berends is het met Schinkel eens. “De sensormetingen kunnen een waardevolle aanvulling zijn op onze Verbetercheck Lasrook. Vooral als er met lasprocessen of materialen wordt gelast die nu in de check ontbreken. Helemaal interessant is het om medewerkers in real-time feedback te kunnen geven, en zo direct gedrag te kunnen beïnvloeden. Dat draagt zeker bij aan het bewustzijn en gezond gedrag van mensen.”