De onmisbare rol van energiecoöperaties in de energietransitie

Energiecooperaties nodig in toekomstige energiesysteem

Een gesprek over nut en noodzaak van energiecoöperaties met Esther van der Waal, projectcoördinator bij Grunneger Power, Wessel van der Galiën van duurzame energieleverancier Energie VanOns en senior onderzoeker Joke Kort van TNO.

“We doen vanuit TNO onderzoek naar lokale energiegemeenschappen. In het toekomstige energiesysteem zijn ze absoluut nodig. We redden het niet met alleen marktpartijen en overheden”, zegt Joke.

Europees project

Zo werkt TNO in het Europese onderzoeksproject communitas, dat dit jaar is gestart, samen met Grunneger Power, een energiecoöperatie in de provincie Groningen met inmiddels een kleine 3.000 leden. De ambitie is Groningen samen met bewoners duurzaam te maken en dat gebeurt onder meer door de aanleg van biodivers ingerichte zonneparken en door bewoners te helpen om samen wijken te verduurzamen. Het Europese project heeft tot doel de rol van burgers in de energiemarkt te vergroten en belemmeringen daarin weg te nemen.

Regie over eigen energie

Esther: “Mensen een centrale rol geven in de energiemarkt is wat COMMUNITAS beoogt en wij zijn in dit ruim driejarige project een grote pilot. Het traditionele marktmodel waarin grote bedrijven jou energie leveren, wordt steeds meer vervangen door lokale gemeenschappen die hun eigen opwek en levering organiseren. Het marktaandeel van energiecoöperaties groeit gestaag. Je bent dan geen anonieme klant van een grote leverancier maar actief betrokken bij je eigen opwek. Regie over eigen energie noemen we dat.”

Meest groene vorm van energielevering

Opwekken van energie is één, levering aan de consument een tweede. Dat is de rol van coöperatieve energiebedrijven als Energie VanOns, dat de schakel vormt tussen de duurzaam opgewekte energie van de energiecoöperaties en de levering aan hun leden. “Het is de meest groene vorm van energie bij de klant brengen”, zegt Wessel.

“Dichtbij duurzaam opgewekt en geleverd. We werken volgens het beginsel ‘profit for purpose’. Winsten die bedrijfseconomisch niet nodig zijn, herinvesteren we in de energiecoöperaties. Alles is gericht op duurzaamheid en leefbaarheid. Geen winst naar aandeelhouders, maar inspraak en dus directe betrokkenheid door leden van de energiecoöperaties. De kunst is daar nu om de opgewekte stroom op juiste momenten te gebruiken en daar een nieuw marktmodel voor te ontwikkelen.”

Burgers helpen bij actieve rol

Dat gebeurt onder meer in het project Local4local, waarin Grunneger Power en Energie VanOns met tien andere partijen samenwerken onder de vlag van EnergieSamen, de belangenorganisatie van energiecoöperaties in ons land. Het doel van Local4local is een coöperatief model realiseren voor duurzame collectieve energievoorziening waarin de eindgebruiker niet meer betaalt dan de kostprijs+. Daarmee wordt bedoeld de prijs voor opwek, inkoop, distributie, opslag, delen en leveren van hernieuwbare energie. De plus staat voor reserveringen, opvang van risico’s en investeringen.

“Dit project en het Europese COMMUNITAS zijn beide gericht op het bevorderen van een actievere rol van burgers op de energiemarkt. Zij moeten controle krijgen over hoe ze duurzaamheid in hun plaats of wijk gestalte willen geven. Nu worden overschotten aan duurzaam opgewekte energie door energiecoöperaties verkocht op de groothandelsmarkt. We willen dat er zoveel mogelijk energie naar onze leden gaat en dat tegen kostprijs. Dat model ontwikkelen is de uitdaging waar we voor staan”, zegt Esther.

Opwek en verbruik matchen

Wessel: “Het gaat echt een stap verder. Nu krijg je vaak administratief groene stroom met een Garantie van Oorsprong zodat je weet dat je hernieuwbare energie krijgt geleverd. In het beoogde model moet je per tijdseenheid opwek en verbruik kunnen matchen tegen kostprijs. Dat maakt mensen bewust wanneer ze stroom verbruiken uit het zonne- of windpark in de buurt.”

Veel groeipotentieel

Hij voorziet veel groeipotentieel de komende jaren. De energiecoöperaties leveren nu meer stroom aan Energie VanOns dan dat ze op dit moment afnemen. Er is dus nog ruimte voor groei, maar het gaat vooral om afstemmen van vraag en aanbod.

“De crux in het huidige systeem is dat we vaak stroom verbruiken op momenten dat er geen duurzame opwek is. In de winter is het vaker donker en is er minder duurzame opwek. Dus komt jouw energie van niet-duurzame bronnen en dat maakt het voor jou duurder en voor de planeet slechter. Het mooiste is als je verbruikt op momenten dat er aanbod duurzame energie is door lokale bronnen waarop jij bent aangesloten. Dan kun je als coöperatie tegen kostprijs leveren. Dat zal nooit honderd procent lukken, maar door de inzet van onze leden kunnen we een eind komen”, zegt Wessel.

Onderzoek naar energieopslag in batterijen

Om de kloof tussen aanbod en vraag te overbruggen is opslag een belangrijk middel, maar is er praktisch en financieel nog een lange weg te gaan. In het Europese project Making-City, waaraan Grunneger Power en TNO deelnemen, is opslag van energie in batterijen een van de technieken die worden beproefd.

Esther: “We willen ervaring opdoen met batterijen en hoe we die kunnen inzetten als instrument voor een duurzaam energiesysteem. We denken aan een batterij bij een van onze zonneparken. Het is allemaal nog in experimenteel stadium en met een partner als TNO hopen we hierin stappen te kunnen zetten.”

Netcongestie en flexibiliteit energienet

Joke: “Het zijn allemaal vraagstukken die lokale energiegemeenschappen oppakken en in de praktijk testen met betrokken leden. Als TNO kijken we ook naar andere manieren om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Zo hebben we onderzocht hoeveel flexibiliteit huishoudens in hun energieverbruik kunnen leveren. Daaruit is gebleken dat er veel meer mogelijk is door efficiënte inzet van warmtepompen, elektrische auto’s, batterijen en zonne-pv als je elektriciteit voor een deel ergens kwijt moet.

Energiecoöperaties kunnen op grote schaal zorgen voor deze flexibiliteit door het beter afstemmen van opwek van duurzame energie en verbruik binnen hun eigen gemeenschap. Netbeheerders kunnen deze flexibiliteit afroepen of kopen van energiecoöperaties en helpt het congestie en netverzwaring voorkomen.”