Een gezonde leefstijl als beste medicijn

Ten opzichte van de jaren 80 leven we anno 2023 gemiddeld zes jaar langer. Goed nieuws, zo lijkt het. Maar wie inzoomt op de onderliggende cijfers, ziet dat we er niet gezonder op worden. “Chronische ziekten ontwikkelen zich tegenwoordig al bij veertigers. Dat is vijftien tot twintig jaar eerder dan een paar decennia geleden”, vertelt Suzan Wopereis. Bij TNO onderzoekt zij hoe leefstijlgerelateerde ziektes kunnen worden voorkomen of zelfs terug kunnen worden gedraaid.

Volgens Wopereis krijgen we steeds meer te maken met welvaartziektes zoals obesitas, diabetes type 2, hart- en vaatziektes en stressgerelateerde ziektes. “We zitten langer en bewegen minder, slapen slechter en eten ongezonder. Als we niets veranderen, komt er op termijn een tsunami aan zieke mensen op de zorg af.”

Omkering van ziekteprocessen

TNO wil graag de transitie in gang zetten om die zorgverlammende vloedgolf voor kunnen zijn. Het onderzoeksinstituut heeft daarom de ambitie gesteld dat het aantal personen met leefstijlgerelateerde ziekten in ons land zal worden gehalveerd. Niet ergens ver in de toekomst, maar al in 2030. Hét medicijn volgens TNO? Leefstijlverandering.

Wopereis: “Kijk eens naar een veelvoorkomende welvaartziekte zoals diabetes type 2. Lang werd dat gezien als een progressieve ziekte. Inmiddels weten we dat je door tijdige en duurzame aanpassing van leefstijl het ziekteproces kunt afremmen en zelfs omkeren. Hetzelfde geldt voor hart- en vaatziekten. Het aanpassen van je leefstijl vergt gedragsverandering en dat is ongelooflijk moeilijk vol te houden. Maar als je dat ondersteunt met technologie, dan is er veel mogelijk.”

Zo werkt TNO aan technologie die de diagnose van type 2 diabetes steeds gedetailleerder maakt. Wat blijkt: niet elke type 2 diabeet is hetzelfde. Wopereis: “Verschillende biologische oorzaken kunnen één ziektebeeld ontwikkelen. Als je aan het begin weet waar bij jou de oorzaak zit, dan kun je daar je leefstijlaanpassing en eventueel ook je medicijnbehandeling op afstemmen. Vervolgens bied je een leefstijlinterventie aan die écht werkt.”

360 graden diagnose

Uniek aan deze visie op gepersonaliseerde gezondheidszorg, is dat TNO biomedische technieken koppelt aan de achtergronden, omstandigheden en voorkeuren van de patiënt. “Door niet alleen iemands glucoseniveau te meten, maar ook met behulp van vragenlijsten de persoonlijke context in kaart te brengen, kun je veel gerichtere zorg bieden”, legt Wopereis uit. “Wat is de sociaaleconomische achtergrond, wat zijn de motivaties, wil iemand individueel aan zichzelf werken, of juist liever in een groep?”

TNO heeft deze 360 graden diagnose vertaald naar een digitale tool voor leefstijlcoaches. “Op basis van stoplichtkleuren kan een coach in één keer zien hoe iemand er voor staat op basis van leefstijl. Je kunt samen met je patiënt doelen stellen en monitoren of die doelen worden bereikt”, legt Wopereis uit.

“Een diabetespatiënt met weinig financiële armslag deed mee aan onze eerste pilot. Dankzij de gelaagde diagnose kon de zorgverlener afspraken maken met de voedselbank, waardoor de patiënt nu wekelijks een boodschappenmandje krijgt met de juiste gezonde producten.”

Wearables en apps

Het onzichtbare, zichtbaar maken is een belangrijke eerste stap bij gepersonaliseerde gezondheidszorg, vertelt Wopereis. “Met wearables en apps kun je laten zien dat je gedrag invloed heeft op je gezondheid. Je glucose-niveau daalt bijvoorbeeld als je beweegt, en stijgt bij stress. Je maakt mensen dus bewust van de consequenties van hun gedrag, dat helpt bij de motivatie.”

TNO werkt momenteel aan slimme draagbare apparaten met zeer geavanceerde technologie. Zo geavanceerd dat Wopereis er nog niet veel over mag zeggen. Wel vertelt ze enthousiast over een andere veelbelovende innovatie: de 3D-foodprint-machine. “Daarmee kunnen ziekenhuispatiënten die van de IC komen een voedselproduct op maat krijgen, waarbij het voedsel verrijkt is met micro- en macronutriënten zodat patiënten beter en sneller herstellen.”

Moonshot

Terug naar de ambitie voor 2030: een halvering van het aantal personen met leefstijlgerelateerde ziekten. Suzan Wopereis: “Zie het als een ‘moonshot’ waaruit veel urgentie blijkt. Net als bij de klimaatcrisis geldt: we moeten nu ècht wat doen. Anders houden we de zorg onmogelijk op poten.”

Tegelijkertijd is er al veel bereikt. Samen met LUMC en het Diabetes Fonds richtte TNO Lifestyle4Health op. Wopereis: “Met dit initiatief willen we leefstijlgeneeskunde een prominente plaats geven in geneeskundig onderzoek, onderwijs en de behandeling van ziektes. Alle academische ziekenhuizen in Nederland zijn inmiddels aangesloten, evenals veel private partners, waaronder farmaceuten als Novo Nordisk en Roche, net als 270 leefstijlapothekers.”

Steun vanuit de overheid is er inmiddels ook. Het ministerie van VWS heeft 300 miljoen uitgetrokken om voor 2025 leefstijlinterventies in onze zorg te implementeren. Wopereis spreekt over een unieke transformatie. “Deze publiek-private samenwerking is de enige in de wereld. We lopen in Nederland echt voorop als het om de aanpak van leefstijlgerelateerde ziektes gaat.”

Leefstijl in een potje

Dat farmaceuten zich ook achter de leefstijlaanpak scharen, vindt Wopereis hoopgevend en slim. “Farmaceuten zien vaker dat hun medicijnen terechtkomen bij groepen waar ze initieel niet voor bedoeld zijn. Denk aan GLP1-agonisten die mensen gebruiken om makkelijk af te vallen. Met gepersonaliseerde leefstijl therapie geef je deze mensen een gezonder leven zonder dure medicijnen.”

Wel ziet Wopereis kansen voor ‘leefstijl in een potje’: leefstijladvies als aanvulling op een medicijn. “Zie het als een digitaal recept, waarbij je als patiënt in een app kunt zien welke leefstijl en voeding de werking van het medicijn optimaliseren.” Farmaceuten krijgen door het gebruik van Apps en wearables waardevolle informatie die bijdraagt aan de snellere en efficiëntere ontwikkeling van medicijnen in een real-life setting.

Tot slot denkt Wopereis dat ook medicijnen persoonlijker moeten én kunnen. “Het vinden van de ‘magic bullet’ wordt steeds moeilijker voor farmaceuten. Door de inzet van technologie die gepersonaliseerde gezondheidszorg mogelijk maken, kun je ook medicijnen aanbieden die niet meer het traditionele ‘one-size-fits-all’ principe volgen. Het is hoog tijd voor meer innovatie in de farmacie.”