Fijnstof, een ongrijpbaar probleem, maar wat is (ultra)fijnstof?

• 1. Wat is (ultra)fijnstof?
• 2. Wat doet fijnstof met je gezondheid?
• 3. Hoe ontstaat fijnstof?

1. Wat is fijnstof en wat is ultrafijnstof?

Fijnstof is een containerbegrip voor allerlei kleine deeltjes in de lucht. Alles kleiner dan 10 micrometer noemen we fijnstof. Ultrafijnstof is het allerkleinste onderdeel van fijnstof. Het is kleiner dan 0,1 micrometer, dat is 1000 keer kleiner dan de doorsnede van een menselijk haar. Vaak wordt het afgekort tot UFP, naar het Engelse ultrafine particles.

Directe emissies van deeltjes in de lucht, noemen we primair fijnstof. Hieronder scharen we onder meer de deeltjes die door de mens veroorzaakt zijn, zoals PAK’s en metalen. Secondair fijnstof ontstaat door chemische reacties van gassen in de atmosfeer, zoals ammoniumnitraat ontstaat uit de combinatie van ammoniak uit de intensieve veeteelt en stikstofdioxide uit andere bronnen.

2. Wat doet fijnstof met je gezondheid?

In Nederland overlijden jaarlijks 11.000 mensen vroegtijdig aan de gevolgen van luchtverontreiniging. 4 op de 5 keer is fijnstof de oorzaak. Fijnstof leidt tot menselijk leed. En vlak ook de sociale kosten niet uit. Als je het verlies aan gezonde levensjaren omrekent naar euro’s, kost het fijnstofprobleem in Nederland 10 tot 15 miljard euro per jaar. Niet zo gek dat TNO hier al jaren onderzoek naar doet. Wij ontwikkelen technologieën om fijnstof in kaart te brengen en bij de bron te bestrijden.

Het is belangrijk om te onderscheiden of de blootstelling om het grotere fijnstof of ultrafijnstof gaat; Omdat ultrafijnstof zo klein is, gedraagt het zich ook anders. Zo komt het grotere fijnstof (tot 10 micrometer) niet zo diep in de luchtwegen en longen, maar ultrafijnstof wel. Ultrafijnstof kan zelfs in de longblaasjes en in de bloedbaan terecht komen.

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat ook ultrafijnstof een risico voor de gezondheid vormt. Dat geldt voor zowel korte hoge blootstelling als langdurige blootstelling aan ultrafijnstof. Hard bewijs ontbreekt nog, maar er worden verbanden gevonden met luchtwegaandoeningen zoals COPD en astma, hart- en vaatziekten en ontwikkeling van de foetus.

3. Hoe ontstaat fijnstof en waar komt het vandaan?

Huishoudens (vooral door toename houtstook), industrie en landbouw leveren de grootste bijdrage aan de fijnstofemissie in Nederland. Andere bronnen zijn onder meer de zee- en binnenscheepvaart, het wegverkeer en de bouw. Verschillende bronnen veroorzaken verschillende fijnstofmengsels. En het ene mengsel is schadelijker dan het andere.

Fijnstof waarin metalen zitten, heeft een verhoogd risico op gezondheidseffecten. Belangrijke bronnen van metalen zijn slijtage-emissies uit het wegverkeer en industriële emissies.

Ook bij bepaalde organische componenten, bijvoorbeeld in houtrook, treden gezondheidsrisico’s op. En ook bij andere verbrandingsprocessen kan het fijnstofmengsel schadelijke componenten bevatten, zoals roet en PAK’s. Ultrafijnstof ontstaat vooral bij verbrandingsprocessen en bevat daarom ook allemaal schadelijke stoffen.

Gezondheidswinst

TNO gebruikt haar eigen technologie om fijnstofemissies te meten en heeft rekenmodellen ontwikkeld om voorspellingen te doen over de verspreiding en blootstelling.

Voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat verzamelen we bijvoorbeeld gegevens over de uitstoot van fijnstof door dieselvoertuigen. Ook hebben we samen met het RIVM onderzoek gedaan naar de relatie tussen blootstelling aan houtrook en gezondheidsklachten. En we meten al vele jaren (ultra)fijnstof op supersite Cabauw.

Met deze data over fijnstof zijn we nog beter in staat om luchtfilters te analyseren en de samenstelling en reactiviteit van fijnstof te bepalen. Het verzamelen van deze informatie geeft ons de mogelijkheid om fijnstofemissies effectiever te bestrijden dan we nu doen.

Hiervoor is een andere fijnstofaanpak nodig. We hebben een 5-stappenplan ontwikkeld waarmee we meer gezondheidswinst kunnen behalen dan we in Nederland nu al doen.”