Nieuw forensisch onderzoek onthult de ‘vingerafdruk’ van chemische wapens

Forensisch onderzoek naar chemische wapens stond tot voor kort nog in de kinderschoenen. Het stimuleren van onderzoek naar nieuwe en betere manieren van forensisch onderzoek op dit gebied is een van de doelen van de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW). In het internationale onderzoeksveld is TNO een van de laboratoria waar de OPCW mee samenwerkt.

Forensisch onderzoeker bij TNO Mirjam de Bruin-Hoegée verdedigt binnenkort haar proefschrift ‘Revealing the origin of chemical weapons'. Zij vertelt hierover: “In het geval van een aanslag met een chemisch wapen wordt er onderzoek gedaan naar welke stof er is gebruikt. Dit is met name belangrijk om snel mensen in veiligheid te kunnen brengen, beschermende maatregelen te nemen en de juiste medische hulp te bieden. Maar direct daarna komt de vraag; ‘wie heeft het gedaan?’ Op deze vraag heb ik me gericht met mijn onderzoek.

Voor het samenwerkingsverband FACING (Forensic Attribution for CWA INtelliGence) heb ik verschillende nieuwe methodes ontwikkeld die bijdragen aan het identificeren van de herkomst van chemische wapens. Door meer verschillende typen bewijs te verzamelen en het koppelen van het bewijsmateriaal, is de kans groter dat hiermee gerechtelijk de dader kan worden aangewezen.”

Hoe bepaal je de herkomst van een chemisch wapen?

“Om te achterhalen door welke partij de chemische wapens zijn ingezet, zoeken we naar een soort vingerafdruk die uniek is voor elk wapen. Die ‘vingerafdruk’ stellen we samen door verschillende onderzoeksmethoden te combineren”, legt De Bruin-Hoegée uit. “We onderzoeken eerst de chemische stof die gebruikt is in het wapen. De chemische stof bestaat bijvoorbeeld uit 90% gif en 10% bijproduct zoals vervuiling of een overschot aan een van de oorspronkelijke grondstoffen. Het analyseren van die 10% kan ons veel informatie geven over bijvoorbeeld waar en hoe het gif is gemaakt en hoelang het is opgeslagen.

Heb je een jerrycan vol van het spul, dan is een analyse verhoudingsgewijs eenvoudig. Deze luxe tref je in de realiteit echter niet aan. Bij een aanval door chemische wapens wordt de chemische stof verspreid over een groot gebied. Bovendien gaat er tijd voorbij voordat onderzoekers ter plaatse zijn. De grote uitdaging bij het onderzoek zit ‘m in het feit dat de stoffen ter plekke in extreem lage concentraties worden aangetroffen en ook zeer reactief zijn, snel worden afgebroken in het milieu of metaboliseren in het menselijk lichaam. Dit maakt het ondubbelzinnig identificeren zeer gecompliceerd.

Met de nieuw ontwikkelde, zeer gevoelige analytische technieken lukt dit nu wel. Ook met bijzonder kleine concentraties die we terugvinden in menselijke bloedmonsters en planten die we in ons laboratorium hebben blootgesteld aan de chemische stof, kunnen we nu de benodigde gegevens uit die 10% bijproduct aantonen en de ‘vingerafdruk’ bepalen.”

Verder bepalen van het daderprofiel

“Om het profiel van de dader van de chemische aanval nog specifieker vast te stellen, hebben we ook nieuwe methodes ontwikkeld om vast te stellen waar de bom, de ‘brenger’ van de chemische stof, van gemaakt is”, zegt De Bruin-Hoegée. “Een stukje plastic van een drone, een stukje duct tape of isolatietape, resten van een pvc-buis; ze hebben elk hun eigen minimaal afwijkende fabriekseigenschappen die we nu kunnen identificeren om daarmee weer een extra stukje te leggen aan de puzzel van het daderprofiel.”

Internationale samenwerking

“De nieuwe analytische methodes zijn nu ontwikkeld en moeten in de toekomst hun waarde in de praktijk uitwijzen”, concludeert De Bruin-Hoegée. “Om ze succesvol in te zetten zijn nog meerdere vervolgstappen nodig, zoals het opzetten en uitbreiden van een internationale database van eigenschappen van stoffen en materialen die mogelijk worden gebruikt bij aanvallen met chemische wapens. Gelukkig hoeven we dit niet alleen te doen, er is veel internationale samenwerking op dit gebied. Het is de hoop dat het duidelijk aantoonbaar kunnen maken van de dader, potentiële daders afschrikt. Het doel van mijn onderzoek is daarmee uiteindelijk een bijdrage te leveren aan een veiliger wereld.”