Energiearmoede: verhalen van bewoners

Landelijk onderzoeksprogramma

TNO bezocht de eerste maanden van dit jaar 34 bewoners om van hen te horen hoe energiearmoede hun leven beïnvloedt. De interviewreeks maakt deel uit van het Landelijk Onderzoeksprogramma Energiearmoede dat TNO uitvoert samen met de ministeries van EZK, BZK en SZW, de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Flevoland, en Noord-Brabant, RVO, VNG en CBS. Hierin ontwikkelen we kennis over energiearme huishoudens en over de effectiviteit van maatregelen.

Representatieve groep

De ondervraagden vormen een representatieve groep, een afgewogen mix man/vrouw, leeftijd, werkend/niet werkend, huurder/eigenaar, samenstelling huishouden en wel/geen migratieachtergrond. Centraal stond de vraag hoe de levens van energiearme huishoudens eruit zien. Hoe is hun leefsituatie, wooncomfort, wat is hun energieverbruik, waar lopen ze in de praktijk tegenaan, aan welke hulp hebben ze behoefte en wat vinden ze van de energietransitie? Daarnaast is in dit onderzoek ook gekeken naar de verschillen tussen de bevindingen van vorig jaar, de eerste ronde van de kwalitatieve monitor, en dit jaar.

Leefsituatie en wooncomfort

Veel bewoners hebben last van kou, hitte, vocht en schimmel. Het merendeel van de bewoners ervaart fysieke gezondheidsklachten en een deel schrijft verergering van deze klachten toe aan de slechte kwaliteit van de woning. Ondanks het lage wooncomfort hechten bewoners waarde aan het hebben van een eigen plek, de betaalbaarheid van hun woning en/of de faciliteiten in de buurt.

Geen ver-van-mijn-bedshow

“Je zou denken dat de energietransitie voor deze bewoners een ver-van-mijn-bedshow is, omdat ze al moeite hebben het hoofd boven water te houden. Vaak zien ze het belang daarvan wel degelijk in, maar zijn ze bang dat de energietransitie hen extra geld gaat kosten, bijvoorbeeld een nieuw fornuis moeten kopen omdat de woning van het gas af gaat. En het zijn in hun ogen vooral mensen met geld die zich een elektrische auto en zonnepanelen kunnen veroorloven”, zegt TNO-onderzoeker Caroline van Ooij.

Betere communicatie nodig

Bij huurders worden verbeteringen aan de woning over het algemeen goed ontvangen. Ze ervaren meer warmte en wonen prettiger. Aan de andere kant geven verschillende bewoners met een huurhuis van een woningcorporatie, de grootste groep binnen de monitor, aan ontevreden te zijn over de communicatie rond renovaties. Ze weten niet wat hen te wachten staat, wanneer wat gaat gebeuren en zijn vaak ontevreden over het resultaat. Denk aan een nieuw kozijn dat niet goed is gemonteerd waardoor er kieren tussen het kozijn en de muur zitten.

Een van de geïnterviewden: “De reden dat ik graag aan dit onderzoek heb meegedaan is dat ik hoop dat TNO ons hiermee een stem kan geven richting beleidsmakers en politiek. Want mijn klachten staan niet op zich. Het speelt bij veel meer mensen in de wijk. Mijn huis is echt koud. Ik heb een energiecoach in de arm genomen en hij constateerde dat er echt iets moet gebeuren. Ik hoop dat dit onderzoek ertoe gaat leiden dat mensen hun verantwoordelijkheid pakken en in actie komen. Dan denk ik aan overheid, woningcorporaties en bedrijven. Zij zouden hun beleidsvoering moeten veranderen ten gunste van de minder bedeelde burgers. Zorg voor goede geïsoleerde woningen, een gezonde leefomgeving met de juiste voorzieningen van deze tijd, die uiteindelijk kosten besparen.”

Zelfredzaam zijn

Uit het onderzoek kwam verder naar voren dat bewoners uiteraard blij waren met de financiële steunmaatregelen tijdens de energiecrisis, maar nu deze verdwenen zijn slaat de onzekerheid weer toe. Want de slecht geïsoleerde woning is nog steeds niet structureel aangepakt. En dus blijven bewoners kwetsbaar voor stijgende energieprijzen. Bewoners willen gewoon graag op zo'n manier geholpen worden dat ze zelfredzaam zijn en niet afhankelijk van overheidssteun.

Caroline: “Nu bijvoorbeeld de energietoeslag is weggevallen, ervaren bewoners dit als een gemis. Ze zijn afhankelijk van hulp of toeslagen die ze krijgen om hun energierekening te betalen, maar willen dat eigenlijk helemaal niet. Wat ze wel willen is zelfstandig de energierekening betalen terwijl ze voldoende energie kunnen gebruiken om comfortabel te wonen. De hulp van energiecoaches en fixers die met vaak simpele aanpassingen de woning verbeteren, wordt dan ook zeer gewaardeerd. Vooral hun luisterend oor en de ondersteuning naar de woningcorporatie toe, zoals het aankaarten van achterstallig onderhoud.”

Aanbevelingen

Om energiearmoede structureel aan te pakken, adviseert TNO een integrale aanpak. Want er is zelden één, makkelijk te verhelpen, oorzaak. Ook verdient het aanbeveling dat woningcorporaties nauwer samenwerken met coaches en fixers bij achterstallig onderhoud. Door hun contacten met bewoners kunnen zij ook een belangrijke rol spelen in voorlichting over steunmaatregelen. Aan overheidsinstanties de taak zich goed te verdiepen in de gevolgen van de energietransitie voor energiearme huishoudens en te zorgen dat ze mee kunnen komen in de energietransitie. Omdat draagvlak cruciaal is om de transitie mogelijk te maken, moet voorkomen worden dat de zorgen van energiearme bewoners over de toegankelijkheid van de transitie ten koste gaan van hun welwillendheid voor de transitie.

Volgend jaar gaat TNO opnieuw met energiearme bewoners in gesprek. Op die manier houden we vinger aan de pols bij energiearme huishoudens in Nederland en geeft dit kwalitatieve onderzoek een stem aan energiearme bewoners in Nederland.