Klimaatdoelen halen door gedragsverandering

Aantrekkelijk maken

We kijken bijvoorbeeld of de leefstijl in Nederland collectief zo is aan te passen dat de vraag naar energie en de uitstoot van broeikasgassen daadwerkelijk afneemt. Een paar voorbeelden zijn minder vlees eten, vaker de auto verruilen voor de fiets of het ov, of dichter bij huis op vakantie. Dat kan alleen via systeemverandering. Zo kan de overheid voor een situatie zorgen waardoor het voor consumenten aantrekkelijk wordt hun gedrag te veranderen.

Verandering van leefstijl

“Dat vraagt om specifiek beleid waardoor het voor mensen makkelijker en begrijpelijker is om duurzame keuzes te maken. Op dit moment wordt bij de energietransitie vooral gekeken naar de aanbod kant; het verduurzamen van het aanbod van energie door het bouwen van wind- en zonneparken, de aanleg van waterstofinfrastructuur. Maar aandacht voor de vraagkant is ook essentieel; hoe kun mensen stimuleren minder energie te verbruiken. Er is gericht beleid nodig om verandering van leefstijl en daarmee van gedrag mogelijk te maken en te faciliteren”, zegt gedragsdeskundige Geerte Paradies van TNO.

Sturen op gedragsverandering

In het rapport Anders consumeren om klimaatdoelen te halen werken TNO-onderzoekers uit hoe sturen op gedragsverandering hier kan helpen. Minder en anders consumeren, duurzaam vervoer en zuiniger apparaten gebruiken kan de emissies van broeikasgassen volgens een recent IPCC-rapport zelfs met 40 tot 70 procent terugbrengen. En consumptievermindering slaat bovendien meer vliegen in één klap. Het zorgt niet alleen voor een reductie van broeikasgassen, maar ook voor minder gebruik van materialen. In de studie geven de onderzoekers vier aangrijpingspunten voor systeemveranderingen die consumptievermindering mogelijk maken. Dat zijn voorbeeldgedrag, progressieve beprijzing van CO2, burgerparticipatie en paradigmaverandering.

Gerichter communiceren

“We zijn ook aan het kijken hoe we de communicatie over klimaatverandering beter kunnen afstemmen op de waarden van verschillende groepen. Je hebt activisten en ontkenners, maar daar tussenin zit een grote gevarieerde groep die zich in meer of mindere mate zorgen maakt en beleid steunt om tot consumptieverandering te komen. Daarbinnen onderzoeken we welke groepen met welke boodschappen gericht zijn te benaderen om draagvlak voor klimaatbeleid te vergroten. Wat spreekt mensen aan, hoe sluit je goed aan bij de waarden die zij belangrijk vinden.”

Andere verdienmodellen

We zien volgens Geerte een ontwikkeling naar een maatschappij met heel andere verdienmodellen die meer gericht zijn op gebruik en minder op bezit. Het gebruik van deelauto’s en andere vervoermiddelen is daar een sprekend voorbeeld van. Er is alleen meer nodig om ervoor te zorgen dat het uiteindelijk tot veel minder gereden kilometers leidt. Een ander voorbeeld is het niet meer aanschaffen maar huren van huishoudelijke apparaten. De overheid zou samen met het bedrijfsleven kunnen nagaan of er nog meer businessmodellen zijn te bedenken die voor bedrijven én consumenten aantrekkelijk zijn, en onder welke voorwaarden deze zijn op te schalen.

Lopende onderzoeksprojecten

• In het project ‘het potentieel van leefstijlverandering’ becijferen we op basis van onder meer cijfers van Milieu Centraal voor een reeks aan gedragsveranderingen hoeveel broeikasgas en energie bespaard zou kunnen worden als alle Nederlanders hier aan mee zouden doen. Een volgende stap kan zijn om te bepalen welk beleidsmix hier voor nodig is, en hoe het beleid vormgegeven kan worden.
• In het EU-project MultiFutures onderzoeken we welke verschillende alternatieve economische paradigma’s er zijn om tot alternatieve transitiescenario’s te komen. We brengen met collega-onderzoekers in Europa alternatieve toekomsten in kaart. Dat stelt beleidsmakers in staat om afwegingen te maken, negatieve gevolgen aan te pakken en gericht beleid te voeren gericht op klimaatneutraliteit. We bieden beleidsmakers een variëteit aan keuzes en laten zien wat effecten van verschillende scenario’s zijn.
• Verder onderzoeken we hoeveel CO2 verschillende groepen Nederlanders uitstoten als gevolg van hun leefstijl. Dat biedt nieuwe inzichten voor de ontwikkeling van beleid.
• Ook onderzoeken we hoe je acceptatieprincipes kunt toepassen bij het ontwerp van beleid om draagvlak en acceptatie te vergroten. Als de overheid mensen verplichtingen oplegt, bijvoorbeeld om hun huis te isoleren, kan dat aantrekkelijk worden gemaakt met flankerend beleid. Bijvoorbeeld door hulp bij financiering of anderszins.
• In het interdisciplinaire project ‘Sustainable digital infrastructure' werken gedragswetenschappers samen met ICT experts aan onderzoek naar de klimaatimpact van digitaal consumeren en hoe ICT gebruik duurzamer zou kunnen.