Schatkaart van de ondergrond voor de ontdekkingsreizigers van nu

In 2018 vierde Nederland 100 jaar geologie in kaart. Een belangrijke mijlpaal, omdat kennis van de ondergrond essentieel is voor onze toekomst. Denk aan maatschappelijke vragen over energie, zoet grondwater, wateroverlast, waterschaarste, bodemdaling, ruimtelijke ordening en delfstoffen. De Geologische Dienst Nederland (GDN), onderdeel van TNO, levert feiten en cijfers van de – voor velen onbekende – wereld onder de grond. GDN markeerde het eeuwfeest met een spiksplinternieuwe geologische overzichtskaart van het Koninkrijk der Nederlanden.

Geologische troonrede

“Eens in de zoveel tijd pakken we als karteringsafdeling alles wat we van de geologische oppervlakte weten bij elkaar en vatten we dat samen in een overzicht – een soort geologische troonrede”, vertelt Michiel van der Meulen, hoofdgeoloog van de GDN. “Op deze schaal zijn er maar een paar kaarten in Nederland gemaakt: in 1844, in 1946, midden jaren zeventig en in de vroege jaren 2000.”

“Wij hebben geen Alpen, Pyreneeën of Yellowstone. Maar we hebben wel een heel gevarieerde geologie. Dat maakt ons werk enorm uitdagend”

Inclusief de zes Nederlandse eilanden

“Er is heel veel informatie in de kaart verwerkt. Wie zich er een beetje in verdiept en de legenda leest, komt een heel eind met het begrijpen ervan”, vervolgt Van der Meulen. “Zo zie je duinzand, kustafzettingen op veen en geulen die je weer kunt koppelen aan wat je weet over rivieren. De kaart legt bloot wat normaal aan het oog is onttrokken. Zelfs de zes Nederlandse eilanden in de Cariben staan erop, inclusief legenda in het Nederlands en Engels. Ik ben er trots op dat we zoveel informatie op één kaart wisten samen te brengen. Bovendien is hij mooier geworden dan ik voor mogelijk hield.”

Data verzamelen op een paard

Tirza van Daalen is directeur van de GDN. “Feitelijk bleef de dienst door de jaren heen hetzelfde werk doen. Geologie is een cumulatieve wetenschap: je hergebruikt constant wat je hebt en voegt er nieuwe inzichten en data aan toe. Maar door digitalisering en de komst van de Wet basisregistratie ondergrond gaat het allemaal wel veel sneller. Waar vroeger een man op een paard door Nederland reed en data verzamelde, ontvangen we nu automatisch data van bedrijven die boringen doen, gemeenten die onderzoek doen om een weg aan te leggen, enzovoorts.”

“Zelfs de zes Nederlandse eilanden in de Cariben staan erop, inclusief legenda in het Nederlands en Engels”

Veiligheidsrisico's beter inschatten

Met boringen brengt de GDN tegenwoordig ook diepte in beeld en computermodellen maken het mogelijk om ook de factor tijd toe te voegen. “De afgelopen honderd jaar verdiepten we ons in de ondergrond, omdat die allerlei problemen kan veroorzaken”, vertelt Van Daalen. “Maar tegelijkertijd hebben we als Nederland veel uit de grond gehaald, zoals in Slochteren. We deden hiervoor heel veel onderzoek. Diezelfde data hebben we nu gebruikt om de veiligheidsrisico’s en de versterkingsopgave voor de afbouw beter in te schatten.”

Ook wordt de geofysische informatie die is verzameld voor gaswinning, nu opnieuw bewerkt en hergebruikt voor de exploratie van aardwarmte. Dat is belangrijk voor de energietransitie.

Benut onze kennis van de ondergrond

De geologische kaart laat de geschiedenis van het koninkrijk zo goed zien, dat je jezelf erin kunt verliezen. Van Daalen: “Wij hebben geen Alpen, Pyreneeën of Yellowstone. Maar we hebben wel een heel gevarieerde geologie. Dat maakt ons werk enorm uitdagend. Sta je voor een opgave waarbij de ondergrond een belangrijke rol speelt? Benut onze kennis en ontdek nieuwe mogelijkheden.”