SSbD biedt volop kansen voor Nederlandse chemiesector om toonaangevend te zijn én te blijven

Nederland is een belangrijke speler in de chemiesector, met 45.000 werknemers bij 390 bedrijven die jaarlijks 87 miljard euro omzet genereren. De chemie draagt bij aan 13% van de industriële toegevoegde waarde, 2% van het BBP, en 18% van de goederenexport, waarvan 80% naar de EU gaat.

Michiel van Kuppevelt, Beleidsadviseur Veilige en Duurzame Stoffen bij VNCI, verklaart dit succes door de belangrijke havens, een hoogtechnologische chemische industrie, maar vooral door de toonaangevende reputatie die Nederland al jaren heeft in de wereld.

“We zijn een klein, dichtbevolkt land, maar hebben toch een hoogtechnologische chemische industrie. Wat we hier vooral goed voor elkaar hebben is de dialoog tussen de sector, kennisinstellingen en overheden. Daarnaast heeft Nederland ook een sterke veiligheidscultuur en dat vinden ze in het buitenland ook interessant. Als het bijvoorbeeld gaat over het stoffenbeleid heeft Nederland samen met andere landen een voortrekkersrol in Europa.”

‘Tijd is rijp voor SSbD’

Van Kuppevelt merkt binnen de sector een toenemende interesse in SSbD. “Door de opkomst van nanomaterialen moest er in een vroeg ontwikkelstadium naar materiaalstructuren worden gekeken. Zo’n 15 jaar geleden hebben RIVM en TNO daar vanuit Nederland in samenwerking met andere Europese landen veel kennis op ontwikkeld en de industrie gevraagd hier zorgvuldig mee om te gaan.”

“Door de toenemende aandacht voor duurzaamheid is dit thema er als tweede component aan toegevoegd. Het concept van SSbD is in de Chemicals Strategy for Sustainability, als onderdeel van de EU Green Deal, voor het eerst echt gepromoot als innovatiestrategie voor duurzame stoffen en materialen.”

Daar komt nog eens bij dat SSbD het momentum van de tijd mee heeft. “Alle puzzelstukjes vallen nu op hun plaats”, legt Michiel van Kuppevelt uit. “Het voortschrijdend inzicht dat we een integrale benadering nodig hebben voor chemische stoffen en materialen. Het besef dat de planetaire grenzen steeds meer in zicht komen, en dat we te weinig afweten van de impact van ‘novel entitites’ zoals beschreven door het Stockholm Resilience Centre.”

“Nieuwe wetgeving, zoals de Ecodesign for Sustainable Products Regulation (ESPR), die steeds meer eisen aan de duurzaamheid van producten stelt. De behoefte om circulair te produceren en de introductie van het Digitale Product Paspoort (DPP). Maar daarnaast ook onze toenemende hang naar autonomie. De tijd is dus rijp om met SSbD aan de slag te gaan.”

Praktische Decision Support aanpak

De vraag is alleen: hoe pak je dat als sector aan? Wouter Fransman, Principal Consultant bij TNO merkt dat veel bedrijven nog zoekende zijn bij de implementatie van SSbD. “Daarom hebben we bij TNO een praktisch 4-stappenplan ontwikkeld, gebaseerd op de meest voorkomende SSbD-frameworks. Daarmee helpen we bedrijven om een effectieve Decision Support aanpak op te tuigen. Naast functionaliteit en kosten kunnen we parallel hieraan in een vroeg stadium ook gezondheid, veiligheid en duurzaamheid meewegen in het innovatieproces.”

TNO bepaalt samen met het bedrijf eerst de functionele criteria voor het product. Daarna wordt de nieuwe chemische stof snel gescreend op alle relevante SSbD-parameters met bestaande informatie en (machine learning) modellen. Een kleurenvisualisatie toont direct de impact en aandachtspunten. Dit vormt de basis voor een verdiepende beoordeling op specifieke criteria met data, (in vitro) testen of modellen. Hierdoor worden onzekerheden verder verkleind en kunnen bedrijven de juiste beslissingen nemen voor productaanpassingen.

Wouter: “Wat bovendien uniek is aan TNO is de integrale aanpak. Veel consultants zijn actief op één specifiek domein. TNO biedt chemie-ontwikkelaars, toxicologen, exposure scientists, sustainability experts, allemaal onder een dak.”

Voordeel zit vooral in vroege innovatiefase

TNO merkt dat er traditioneel in de chemie pas laat in de innovatieketen naar veiligheid en duurzaamheid wordt gekeken, terwijl de economische winst van SSbD vooral in de eerste R&D-fasen te behalen is. Wouter Fransman: “Vaak begint een innovatieproces met honderd verschillende stoffen, waarvan er uiteindelijk maar één op de markt komt. Hoe eerder jij weet wat de potentiële risico’s zijn, hoe meer kosten je bespaart.

Vaak wordt gewacht tot het point of no return is bereikt en bedrijven al teveel hebben geïnvesteerd in een stof om het innovatietraject te kunnen afbreken. Een bijkomende uitdaging is dat de meeste bedrijven liever geen kijkers in hun keuken willen in dit prille stadium van innovatie, vanwege concurrentiegevoeligheid.” Om die reden adviseren wij om SSbD al te implementeren in hun portfoliostrategie.

“BASF werkt met TNO samen om SSbD te integreren in hun Portfolio Management Systeem”, vertelt Fransman. “We hebben dat Decision Support Systeem zo opgezet dat het meebeweegt met de innovatiefasen. Door steeds nieuwe informatie toe te toevoegen, kunnen hun wetenschappers steeds betere informatie aandragen om de beslissing te onderbouwen.”

Leren van succesverhalen

Toch bestaat de chemiesector niet alleen maar uit multinationals als BASF. Hoe kunnen kleinere bedrijven met SSbD aan de slag? Wouter Fransman: “Bij TNO helpen we juist ook veel kleinere partijen, door ze wegwijs te maken in de data en modellen die beschikbaar zijn, waarmee ze de juiste keuzes kunnen maken. Ook met oog op toekomstige regelgeving, zoals ESPR. Er zijn namelijk volop resultaten beschikbaar van eerdere use-cases en Europese projecten waar TNO bij betrokken is.”

“Voor het beoordelen van stoffen op toxicologie beschikt TNO over een database met ongeveer een miljoen stoffen. Daarmee kunnen bedrijven eigenschappen vergelijken en voorspellingen doen voor de risico’s. En frontrunners als BASF delen ook veel van hun data en inzichten om de sector vooruit te helpen. Wij zijn zelf ook nog volop ervaring aan het opdoen met nieuwe use-cases, waarmee we data- en methodologiekennis opbouwen. Daarom pleit TNO ook voor het aanleggen van een database van ‘good practices’ om te kunnen leren van de succesverhalen.”

Kansen voor Nederland

Tot slot, welke kansen liggen er voor Nederland als we SSbD omarmen? “Ons land gaat het waarschijnlijk niet winnen op bulk productie van chemicaliën, alleen al omdat de energie hier veel duurder is dan in bijvoorbeeld de VS of Azië. Dus moeten we het toch hebben van onze innovatiekracht”, verwacht Michiel van Kuppevelt.

“Hopelijk kan goed beleid dat stimuleren. Een progressieve houding biedt veel voordelen. Het zorgt ervoor dat je toonaangevend bent én blijft. Hoe mooi is het als we niet alleen een nieuwe stof ontwikkelen, maar met SSbD ook een compleet, duurzaam en veilig ecosysteem daaromheen bouwen, volgens een integrale systeembenadering?”

“En nog mooier: als wij in Nederland SSbD kunnen omarmen als het handelsmerk van onze chemie? Als één land dat kan, dan zijn wij het. Bovendien zie ik SSbD ook als een kans voor de chemiesector om transparanter te worden. Deze sector heeft behoefte aan een positief narratief dat aan het grote publiek laat zien waar we mee bezig zijn. Dat we er alles aan doen om schone, veilige, duurzame producten te ontwikkelen die bijdragen aan onze maatschappij.”