Impact economische toekomstbeelden in het Beyond Growth Debat

Onderzoeksvragen en belangrijkste conclusie

Stephan Slingerland, mede-auteur van het onderzoek, licht toe: "TNO heeft de onderlinge relaties tussen de verschillende concepten en de maatschappijbeelden waarnaar ze streven onderzocht. We hebben daarbij gekeken naar het beleid en de acties die nodig zijn om deze toekomstbeelden te realiseren, evenals de rol van verschillende partijen. Ook hebben we de impliciete veronderstellingen, mogelijke risico’s en neveneffecten van de verschillende concepten geanalyseerd.

Onze analyse van het beyond growth-debat toont aan dat de visies over hoe onze toekomstige maatschappij en welvaart eruit zouden moeten zien, sterk uiteenlopen. Met een scenario-aanpak kan TNO bijdragen aan het verhelderen van de keuzemogelijkheden voor de toekomst."

Drie categorieën alternatieve economische concepten

In de verkenning komen we tot een onderverdeling van de concepten in drie hoofdcategorieën:

• concepten die vooral uitgaan van huidige normen en waarden in de samenleving, zoals groene groei;
• concepten die juist verandering van die normen en waarden noodzakelijk achten, zoals degrowth en postgrowth;
• concepten die proberen een waarden-neutrale set aan indicatoren aan te reiken, zoals brede welvaart.

De drie categorieën alternatieve economische concepten verschillen ook van elkaar wat betreft het belang dat ze toekennen aan economische groei.

De eerste groep acht economische groei noodzakelijk voor het bereiken van milieu- en sociale doelen. De tweede categorie stelt milieu- en sociale doelen voorop en ziet positieve of negatieve economische groei als een uitkomst die hier ondergeschikt aan is. De derde groep doet geen normatieve uitspraak over de relatieve positie van economische, milieu en sociale doelen.

Wel of niet directe overheidssturing

Een belangrijk verschil tussen de onderzochte alternatieve economische concepten is  ook de mate waarin ze directe overheidssturing noodzakelijk vinden. Zo pleit de mission economy voor een sterke en directe rol van de overheid in de keuzes voor technologische innovatie.

Groene groei ziet een hoofdrol voor bedrijven om die keuzes te maken nadat de overheid de randvoorwaarden heeft bepaald. Great mindshift gaat uit van een sterk decentrale wereld, waarin met name  initiatief van innovatieve burgers, bedrijven en ngo’s de motor is om te komen tot een transitie naar een duurzame samenleving.

Degrowth en postgrowth bevatten, naast een pleidooi voor meer decentrale oplossingen, in de praktijk  juist ook veel beleidsvoorstellen die alleen met sterke centrale overheidssturing gerealiseerd kunnen worden.

Innovatieve ideeën maar nog niet concreet genoeg

Uit de studie blijkt dat de alternatieve economische concepten allerlei innovatieve ideeën bevatten, maar dat zowel de maatschappelijke toekomstbeelden die worden geschetst als de wegen daarnaartoe nog niet voldoende helder en compleet zijn.

De impact van bijvoorbeeld een progressieve belasting op consumptie met tegelijk een verlaging van de belasting op arbeid zou nog nader onderzocht moeten worden. Dat geldt ook voor andere innovatieve voorstellen in het debat, zoals het sterk verminderen van de gemiddelde arbeidsduur in Nederland, het integreren van mantelzorg in de economie of het versneld uitfaseren van de fossiele industrie.

De studie concludeert ook dat de fundamentele onderliggende aanname onder groene groei, dat een absolute ontkoppeling van economische groei en negatieve milieu-impacts mogelijk is, nog onvoldoende ondersteund wordt door wetenschappelijk bewijs.

Vier routes voor verdere onderbouwing van de concepten

Wij bevelen op basis van de uitkomsten van de studie aan om de mogelijke impact van de alternatieve economische concepten nader te onderzoeken.

Vier mogelijke routes daarvoor zijn:

• Het beter uitwerken van de geschetste maatschappijbeelden, de bijbehorende routes voor maatschappelijke en economische verandering, en hun mogelijke voor- en nadelen;
• het kwantificeren van de mogelijke impacts;
• het analyseren van individuele beleidsmaatregelen en van al ingezette beleidsexperimenten;
• het onderzoeken van het draagvlak voor mogelijke veranderingen, met name ook waar het verandering van normen en waarden betreft.