Onderzoek naar gezonder wonen langs drukke wegen

Toenemende woningbouw nabij drukke wegen

Om het woningtekort op te heffen moeten er tot 2030 een kleine miljoen woningen worden bijgebouwd. Alleen: waar? Met name in stedelijke gebieden wordt het steeds lastiger om geschikte locaties te vinden. Dat heeft als gevolg dat een groot deel van de nieuwbouw in de buurt van drukke wegen wordt gepland.

Onlangs onderzocht het platform voor onderzoeksjournalistiek Investico de nieuwbouwplannen voor ongeveer 400.000 woningen. Daaruit blijkt dat maar liefst 10 procent, dus zo’n 40.000 woningen, te dicht bij drukke wegen wordt gebouwd, waardoor de luchtkwaliteit niet aan de GGD-richtlijnen voldoet.

Zo adviseert GGD om huizen op minimaal 150 meter afstand te houden van een snelweg, minimaal 50 meter van drukke wegen buiten de bebouwde kom en minimaal 25 meter binnen de bebouwde kom.

Gemeenten moeten weliswaar voor gevoelige bestemmingen zoals scholen, kinderopvang en bejaardenhuizen rekening houden met richtlijnen die gebaseerd zijn op Europese normen voor fijnstof en stikstofoxiden, maar wetten voor woningen ontbreken.

Verkeer is een gevaarlijke vervuiler

TNO heeft een lange staat van dienst met onderzoek naar de luchtkwaliteit in Nederland. Bas Henzing, Propositiemanager klimaat en luchtkwaliteit bij TNO. “Dat doen we voor gemeentes en provincies om de luchtkwaliteit te toetsen aan de Europese grenswaarden maar vooral om het handelingsperspectief te onderzoeken. Onze onderzoeksagenda en doelstellingen zijn afgestemd met het ministerie van IenW. Daarnaast schakelen bedrijven ons in; omdat ze een rapportageplicht hebben, een incident willen laten onderzoeken, of graag willen weten wat hun uitstoot naar de omgeving is.”

Hoe is het gesteld met de luchtvervuiling langs drukke wegen? “Iedereen voelt aan dat het bouwen van woningen in de nabijheid van veel verkeer niet gezond is. Uit onze onderzoeken blijkt ook dat verkeer een belangrijke bron vormt van bepaalde schadelijke stoffen. Weliswaar worden voertuigen steeds schoner, maar je houdt altijd fijnstofemissies door slijtage van remmen en banden.”

Risico’s fijnstof lastig aan te tonen

De lucht bij drukke wegen wordt voornamelijk vervuild door stikstofdioxide (NO2), fijnstof (PM10 en PM2.5) en ultrafijnstof, de kleinste deeltjes fijnstof. Te hoge concentraties NO2 en fijnstof kunnen leiden tot longklachten, en hart- en vaatziekten kunnen erdoor verergeren. Kinderen, ouderen en mensen met een luchtwegaandoening, zoals astma zijn extra gevoelig voor stikstofdioxide.

Van fijnstof is het wat lastiger om alle gezondheidsrisico’s te bepalen, vertelt Ties Korstanje, Programmamanager fijnstof bij TNO. “Fijnstof is een verzamelnaam voor alle stoffen tot en met 10 µm. Maar dit PM10 bestaat uit miljoenen componenten die allemaal verschillende effecten hebben. De deeltjes uit verbrandingsemissies van fossiele brandstoffen zoals diesel, zijn door de World Health Organization (WHO) als kankerverwekkend geclassificeerd. Van bandenslijtage kennen we nog onvoldoende de schadelijke effecten, maar de metalen die door remslijtage in de lucht komen zijn zeker niet gezond.”

Bewoners meten mee

Bij de metingen die TNO verricht, worden ook steeds vaker bewoners van een gemeente of provincie betrokken. Bas Henzing: “Door heel Nederland zijn er verschillende projecten. Bijvoorbeeld in Noord-Holland betrekken we met het project Hollandse Luchten burgers niet alleen bij de metingen, maar we formuleren ook samen nieuwe onderzoeksvragen. Dan kan er gericht worden gemeten op een plek waar bewoners zorgen over hebben, zoals bij een vuilverbrandingsoven.

Houtstook is een ander actueel onderwerp. En in Flevoland betrekken we bijvoorbeeld scholen en scholieren bij onze metingen. Met dit zogeheten ‘community based monitoring’ hanteren we allemaal dezelfde meetmethodes en beschikt iedereen over dezelfde data, dus het is heel open en transparant. Door burgers inzicht én een stem te geven zijn ze ook vaker bereid om mee te denken over oplossingen.”

Van inzicht naar actie

De metingen die TNO verricht, al dan niet samen met bewoners, worden ook daadwerkelijk gebruikt om de luchtkwaliteit te verbeteren. Daarvoor hanteert TNO een 5-stappen aanpak voor een gezonde buitenlucht.

Bas Henzing: “We werken met luchtkwaliteitsmodellen die we kalibreren met behulp van de metingen: door ons, van burgers, lokale en landelijke meetinstanties en het RIVM. Vervolgens gaan we bronnen toekennen: welk deel is afkomstig van de industrie, van verkeer, de agrarische sector, van natuurlijke bronnen?

Ook kijken we welk deel lokaal wordt veroorzaakt, want vervuiling komt ook aangewaaid. Als we die bronnen hebben vastgesteld geven we ook concreet aan welke maatregelen je kunt nemen om de vervuiling tegen te gaan.”

Met deze inzichten kunnen beleidsmakers en bedrijven omgevingsfactoren beter meewegen in planologische besluitvorming. Ties Korstanje: “Zo kan een nog betere afweging worden gemaakt tussen woningbouw of kantoren langs drukke wegen. Die leefomgeving moet wat ons betreft ook gaan meewegen in het puntenstelsel voor huur, aangezien veel sociale huurwoningen langs drukke wegen worden gepland. Als de luchtkwaliteit te wensen over laat, kun je extra punten toekennen voor een goed ventilatiesysteem of andere maatregelen die het binnenklimaat verbeteren. Een aandachtspunt. ”

Werken aan betere binnenlucht

Luchtvervuiling bij de bron aanpakken blijft het belangrijkst. Maar TNO heeft ook veel kennis in huis voor een gezonder binnenluchtklimaat. Piet Jacobs is Onderzoeker binnenmilieu en energiebesparing bij TNO. “Bij alle aandacht voor duurzaamheid in woningen, is gezondheid naar de achtergrond verdwenen. Terwijl een gezond binnenklimaat essentieel is voor een duurzame woning.

We isoleren onze woningen tot ze volledig luchtdicht zijn, maar vergeten vaak de ventilatie of een goede afzuiging voor het koken. Daar moet meer aandacht voor komen. Bijvoorbeeld door niet alleen subsidie te geven op isolatie, maar ook op ventilatiesystemen.”

Een gezond gebouw begint met een gezond ontwerp. “Vaak wordt in een te laat stadium ontdekt dat het niet goed gesteld is met het binnenluchtklimaat. Maar het probleem achteraf oplossen is duur en meestal niet de beste keuze. Omdat bijvoorbeeld richtlijnen ten aanzien van effectieve kookafzuiging ontbreken, hebben we in 2022 een Programma van Eisen Gezonde Woningen opgesteld, zodat de bouwsector precies ziet aan welke prestatie-eisen voldaan moet worden om tot een gezonde woning te komen.”

Toch kun je als bewoner ook met minder ingrijpende maatregelen gezonder wonen. Piet Jacobs geeft zes praktische tips.