Hittekracht en hittefit: zo kan Nederland de toenemende hitte aan

Het model van project WARM maakt het makkelijker om te bepalen wanneer hitte een probleem is en voor wie. Want hoe goed iemand hitte aankan, verschilt van persoon tot persoon en van situatie tot situatie. In het project kwamen de relevante disciplines en instanties samen. De interdisciplinaire samenwerking bestondx onder anderen uit thermofysiologie-onderzoeker Boris Kingma (TNO), arbeidshygiëne-expert en onderzoeker Jody Schinkel (TNO), thermofysioloog Hein Daanen (VU), klimatoloog Rob Sluijter (KNMI) en coördinator Nationaal Hitteplan Werner Hagens (RIVM); en is tevens geadviseerd door Coen Bongers van het Radboudumc. Boris Kingma: 'Met WARM willen we antwoord geven op vragen als: hoe definieer je de impact van hitte op de mens en hoe zorg je dat alle instanties die erover gaan hetzelfde getal kunnen gebruiken en op dezelfde manier communiceren?'

Hittekracht geeft een completer beeld dan alleen temperatuur

Hittekracht is een index waarmee blootstelling aan hitte wordt uitgedrukt. Het combineert meerdere factoren in één getal. En dat is nodig, want: 'Heel vaak kijken we eigenlijk naar niks anders dan temperatuur', zegt Boris Kingma, 'Maar we weten dat andere factoren ook heel veel uitmaken voor het effect van warmte op de mens.''

Hittekracht houdt daarom naast temperatuur, ook rekening met luchtvochtigheid, stralingswarmte en wind. Door al deze factoren te combineren, kan men een betere risico-inschatting maken op hete dagen dan alleen met temperatuur. Zo zorg je dat men zich beter kan voorbereiden op een bepaalde hittebelasting.

Een goed voorbeeld is de Dam tot Damloop van 2024. De gemiddelde omgevingstemperatuur was toen 'slechts' 23 graden. Maar de combinatie van zon, weinig wind en iets hogere luchtvochtigheid heeft geleid tot gezondheidsproblemen waardoor het laatste deel van de deelnemers niet mocht starten. Hein Daanen: 'De hittekracht was die dag zodanig, dat je eigenlijk wil dat mensen zich beter voorbereiden op een zware inspanning, of het helemaal niet doen.'

Hittekracht is eenvoudig, en makkelijk te begrijpen

HIttekracht is gebaseerd op de 'wet-bulb globe temperature', of WBGT. Deze graadmeter wordt gezien als de beste indicator voor hittestress vanuit de omgeving, maar is niet in één keer duidelijk te interpreteren, zegt Rob Sluijter. Hij richt zich bij het KNMI onder andere op de verbetering en vernieuwing van weerwaarschuwingssystematiek. 'De WBGT wordt net als gewone luchttemperatuur uitgedrukt in graden Celsius, dat heeft een misleidend effect', zegt Rob. Werner Hagens vult aan: 'Stel de luchttemperatuur is 28 graden, maar het is erg droog. Dan kan de WBGT maar 24 graden zijn, dan wordt het verwarrend voor mensen.'

Het KNMI had behoefte aan een duidelijker getal met meer impact. Dus nam project WARM een voorbeeld aan windkracht. Een eenvoudige schaal die bij de meeste mensen snel een associatie oproept. Boris: 'Als je hitte, net als bij windkracht, uitdrukt op een schaal oplopend vanaf 1, en zo de impact van hitte uitdrukt op een manier waar het publiek al intuïtie voor heeft, dan heb je die interpretatieslag al voor het publiek gemaakt. Dat is de kracht denk ik.' Doel is dat hittekracht, net als windkracht, uiteindelijk gaat leven in de samenleving. Zodat men op basis van de hittekracht of de hittekrachtvoorspelling snel kan beslissen of er maatregelen moeten worden genomen.

Rob: 'Wij bedienen als KNMI – naast de samenleving - allerlei partijen in het veiligheidsdomein. We bereiken de brandweer, politie, de ME, maar ook waterschappen of organisatoren van grote festivals. Met hen willen we gaan oefenen met hittekracht.' Idealiter landt het begrip ook in berichtgeving naar het algemene publiek. 'Dat Willemijn Hoebert of Marco Verhoef tijdens het weerbericht op het journaal niet alleen zegt of het Nationaal Hitteplan actief is, maar ook welke hittekracht daarbij hoort.'

Hittefit zorgt dat we gerichter en efficiënter actie kunnen ondernemen

Met hittekracht alleen zijn we er nog niet. Want hoe goed iemand tegen een bepaalde hittekracht kan, hangt af van verschillende contextuele factoren. Het model onderscheidt daarom naast de invloed van hitte uit de omgeving (hittekracht), ook de invloed van hoe 'hittefit' je bent. Oftewel: hoe goed iemand zich kan aanpassen aan de hitte. Dit aanpassingsvermogen is afhankelijk van 4 factoren: activiteitsniveau, keuzevrijheid kleding, aanpasbaarheid omgeving en persoonlijke factoren zoals gezondheid en fitheid.

Je bent het meest hittefit, als je lichamelijk gezond en fit bent en bij hitte kan kiezen voor luchtige kleding, een omgeving in de schaduw of met klimaatregeling en je activiteitsniveau kan verlagen. Boris: 'Je kunt het zien als een soort beslisboom waarmee je kunt bepalen voor wie hitte een probleem is.' Kun je op je werk bijvoorbeeld niet voor andere kleding kiezen en is je werkkleding heel warm, dan wordt je hittebelasting sneller te groot dan voor andere beroepsgroepen. Je kunt hierbij denken aan ME'ers, die zware beschermende kleding dragen. Zij zullen al eerder maatregelen moeten nemen tegen hittestress dan de algemene bevolking.

Het model kan hopelijk ook helpen bij de transitie die nodig is op de werkvloer, zegt Jody Schinkel. 'Vakbonden willen graag een soort grenswaarde. Omdat mensen ook echt ziek kunnen worden van hittebelasting. Zij zitten dus vooral op veiligheid en gezondheid.' Hittekracht en hittefit kunnen bijvoorbeeld ingezet worden om per beroepsgroep te bepalen bij welke hittekracht er actie ondernomen moet worden door de werkgever. Jody hoopt dat het model werkgevers laat inzien dat er voor hen óók wat te winnen is. 'Op het moment dat je jouw werknemers en hun werkplek adaptiever maakt, kunnen je werknemers ook productiever blijven bij hitte.'

Samenwerking is nodig voor succes

Project WARM laat zien dat samenwerken tussen verschillende disciplines én de betrokken instanties tot concrete en praktische resultaten kan leiden. Hein: 'Het feit dat wij hier als partijen bij elkaar zitten en common ground hebben gevonden op kennis om het op deze manier te gaan doen, dat is echt een belangrijk resultaat om op verder te bouwen.' Om het model in de maatschappij te laten landen, moeten ook andere partijen en disciplines ermee aan de slag gaan.

Zo ziet project WARM mogelijkheden voor betere communicatie rondom hitte en gezondheid. Bijvoorbeeld bij het Nationaal Hitteplan, het waarschuwingssysteem dat bij hitte wordt ingezet door het RIVM. Werner: 'Wat we nu vaak te horen krijgen bij het RIVM, is dat het betuttelend kan zijn als we zeggen "drink voldoende, doe rustig aan, houd je huis koel". Met hittefit kunnen we het anders framen. In plaats van "doe dit, doe dat, doe zus", zeggen we dan "zorg dat je hittefit wordt" of "ben jij hittefit?" Rob vult aan: 'Het vraagt misschien bijna om gedragswetenschappers. Het uitrekenen van de WBGT en het bedenken van het model, dat doen wij hier met zijn vijven wel. Maar het uiteindelijk ook netjes planten in Nederland, daar moeten nu stappen in gezet worden.'

Daarom roept project WARM andere partijen op om bij te dragen: ‘We vragen stakeholders om het concept van hittekracht en hittefit samen met ons te concretiseren voor de verschillende stakeholdersgroepen en het uiteindelijk ook te implementeren. Want een uniforme benadering van hitte en hittebelastbaarheid zal helpen bij de communicatie rondom hitte en bij het succesvol implementeren van klimaatadaptieve maatregelen.’

Klimaatverandering in beeld: Een historische vergelijking van WBGT

Dit histogram toont de maximale Wet Bulb Globe Temperature (WBGT) per uur, over twee decennia: 1970-1980 en 2013-2023. Oftewel: het toont hoe de blootstelling aan hitte in de afgelopen decennia is veranderd. Hittekracht is gebaseerd op de WBGT. Je ziet een gemiddelde stijging van 2 WBGT-punten, dat is een significante toename van de hittestress. Deze stijging betekent bijvoorbeeld ook dat het aantal uren waarop het te warm is om sportevenementen door te laten gaan meer dan verdubbeld is. Dit onderstreept de impact van klimaatverandering op onze leefomgeving en benadrukt de noodzaak voor aanpassingsmaatregelen. Voor de een doelgroep is dat urgenter dan de anderen. Zo gelden voor ouderen andere grenswaarden dan voor sporters of mensen die buiten werken. Als onderdeel van de ‘kenniscoalitie hitte’ gebruikt het TNO klimaatadaptatieprogramma klimaatinformatie om de impact van klimaatverandering voor verschillende doelgroepen te kwantificeren en te achterhalen wanneer bepaalde activiteiten niet meer veilig kunnen worden uitgevoerd.