De arbeidsproductiviteit moet omhoog, maar hoe doen we dat?

Een groei van de arbeidsproductiviteit draagt niet alleen bij aan een gezonde economie en een sterkere concurrentiekracht van bedrijven. Het helpt ook om ons sociale stelsel te behouden en om meer vaart te maken bij maatschappelijke transities, zoals de energietransitie. Er staat dus nogal wat op het spel. Vandaar ook de zorgen over de achterblijvende arbeidsproductiviteitgroei.

Grote uitdaging

Wie alleen naar de economische groeicijfers kijkt, zal niet zo snel een probleem zien. Maar let op: die groei hebben we voor een belangrijk deel te danken aan een stijging van de arbeidsparticipatie. En we zien nu dat we op dat vlak toch wel de grens hebben bereikt. Immers: bijna iedereen die kan werken, werkt momenteel al. De groei moet dus ergens anders vandaan komen. Vandaar de aandacht voor arbeidsproductiviteit. Met minder mensen meer waarde creëren: dat is de grote uitdaging.

Productiviteitsagenda van het kabinet

Ook in Den Haag is arbeidsproductiviteit momenteel een hot item. Zo zal het kabinet in de loop van dit jaar een productiviteitsagenda lanceren met voorstellen die tot een hogere groei van de arbeidsproductiviteit moeten leiden. Binnen TNO werken experts ondertussen ook aan oplossingsrichtingen. Daarbij is er de nodige aandacht voor het mkb omdat daar nog veel productiviteitswinst valt te halen.

Digitalisering, robotisering en AI

Wat een bouwbedrijf of de bakker om de hoek kan doen om tot een hogere arbeidsproductiviteit te komen? Die vraag laat zich niet makkelijk beantwoorden. Er is namelijk geen quick fix die overal tot een groei van de arbeidsproductiviteit leidt. Elke ondernemer zal dus voor zich moeten kijken welke opties er zijn om met minder mensen meer te doen en daarnaast ook nog een betere kwaliteit te leveren. Daarbij is wel duidelijk dat digitalisering op veel plekken een verschil kan maken. Zo is er vandaag de dag met AI-toepassingen en robotisering al ontzettend veel mogelijk. Op dat vlak zijn er ook genoeg mooie praktijkvoorbeelden. Het is dus ook weer niet zo dat je als ondernemer het wiel echt opnieuw moet uitvinden.

Geen grote vrees meer voor werkloosheid

Voorheen waren er nog wel zorgen over hoe technologie en digitalisering de arbeidsmarkt kunnen beïnvloeden. Er werd voor werkloosheid gevreesd. “Maar in deze periode van arbeidskrapte zie je dat die perceptie toch wel gekanteld is”, zegt Thijmen van Bree, onderzoeker en consultant economische vraagstukken bij TNO Vector.

Mismatch

Daar waar koploperbedrijven al actief gebruikmaken van de mogelijkheid van digitalisering en robotisering, zie je dat veel mkb-bedrijven op dat vlak nog flink achterlopen. Hoe dat komt? Goedele Geuskens, senior research scientist bij TNO Healthy Living & Work, geeft aan dat verschillende factoren meespelen. “Om te beginnen kost het ontwikkelen van innovatieve oplossingen veel tijd en geld. Grote bedrijven kunnen die investeringen makkelijker doen dan mkb’ers. Daarbij zie je dat veel innovaties zich op de behoeften van koplopers richten. Dat levert regelmatig oplossingen op die niet zo goed aansluiten bij wat mkb’ers nodig hebben. Er is dus sprake van een mismatch.”

Veel vragen

Een ander aandachtspunt: lang niet alle mkb’ers blijken in staat om innovaties snel te adopteren en in hun dagelijkse praktijk toe te passen. Zo zorgt de overvloed aan informatie voor keuzestress. Want welke innovatie sluit nu echt goed aan bij de situatie van een mkb’er? Wat is er nodig om die nieuwe technologie zo optimaal mogelijk in de dagelijkse praktijk toe te passen? Hoe zorg je er als mkb’er bijvoorbeeld voor dat medewerkers over de juiste skills beschikken om een innovatie toe te passen?

Te overwinnen barrières

“Innoveren gaat veel verder dan alleen het technologische aspect”, benadrukt Geuskens. “Het gaat altijd om het op de juiste manier combineren van technologie, organisatie en menselijk kapitaal. Daarnaast zie je steeds vaker dat een nauwere ketensamenwerking vereist is om een innovatieve manier van werken mogelijk te maken. Regelmatig moet daarbij het verdienmodel aangepast worden om een innovatie optimaal te laten renderen. En dat alles terwijl veel bedrijven door de krapte op de arbeidsmarkt een tekort aan mensen hebben. Dat zorgt voor een hoge werkdruk en is dus nog een extra uitdaging. Deze barrières zijn overigens niet uniek voor het mkb: ook grote organisaties, bijvoorbeeld in de zorg, worstelen met de snelle toepassing van technologische en sociale innovaties.”

Beperkte innovatie-adoptie

Ook collega Steven Dhondt, senior scientist bij TNO en hoogleraar bij KU Leuven op het vlak van Workplace Innovation, geeft aan dat het probleem voor een groot deel bij de beperkte innovatie-adoptie ligt. “Als we erin slagen het mkb net zoveel vernieuwingen te laten implementeren als ze tien jaren geleden deden, zou dat heel wat productiviteitswinsten opleveren. Met het mkb werken we momenteel dus ook aan het verbeteren van die innovatie-adoptie.”

Productiviteit én goed werk

Valkuilen zijn er ook. Zo is niet elke innovatie een vooruitgang. Geuskens: “Bij de inzet van nieuwe technologie of nieuwe ketensamenwerkingsvormen moet je niet alleen kijken of dat tot hogere arbeidsproductiviteitscijfers leidt. Want dat is maar een deel van het verhaal. Helaas zijn er voorbeelden van hoe een efficiëntere werkwijze tot slechtere arbeidsomstandigheden leidt. Zoals in warehouses waar robots een groot deel van het werk doen en medewerkers geen gevarieerd werk meer hebben en geen leermogelijkheden.”

“Er zijn bijvoorbeeld al digitale assistenten en slimme brillen die medewerkers helpen om zich snel in te werken en om complexe taken uit te voeren. Door een goede samenwerking tussen mens en technologie creëren we een duurzaam inzetbare beroepsbevolking. En daar profiteren dan niet alleen bedrijven en medewerkers van, maar ook onze maatschappij als geheel.”

Op naar een sterke leer- en innovatiecultuur

“Ondertussen beseffen we maar al te goed dat we er met het ontwikkelen van innovaties nog niet zijn”, vervolgt ze. “Zowel voor de ontwikkeling als de implementatie van innovaties is een sterke leer- en innovatiecultuur cruciaal. Niet alleen in organisaties, maar ook in ketens. Daarbij is het belangrijk dat medewerkers goed weten welke richting de organisatie op wil en dat zij de ruimte krijgen om te experimenteren en continu de voor de toekomst benodigde vaardigheden te ontwikkelen.”

Er zijn nog meer belangrijke bouwstenen die bijdragen aan een bedrijfscultuur waarbij leren en innoveren sterk wordt aangemoedigd. Ontwikkelingsgericht leiderschap, bijvoorbeeld. Of leerrijk werk dat gevarieerd en uitdagend is. De manier waarop collega’s met elkaar samenwerken, is ook een aandachtspunt. Daarbij is het belangrijk om momenten te reserveren waarop collega’s samen hun werkwijzen evalueren en daarop reflecteren. Tot slot draagt kennisuitwisseling met andere organisaties ook bij aan een krachtige leer- en innovatiecultuur. Alleen een kijkje in de keuken van andere bedrijven kan op dat vlak al een groot verschil maken. Kortom: mogelijkheden genoeg om tot een meer lerende en productievere werkomgeving te komen.

Elkaar verder helpen in het innovatieproces

Is dat alles haalbaar voor de gemiddelde mkb’er? “Het is inderdaad veel”, beaamt Geuskens. “Vandaar ook dat we nu volop inzetten op wat er nodig is om innovaties makkelijker te kunnen adopteren en innovatieprocessen te versnellen. Daarbij richten we ons zowel op mkb’ers als op grotere organisaties. Veelbelovend zijn regionale ecosystemen waar de werelden van werken, leren en innoveren met elkaar worden verbonden. We zien dat deze samenwerking tot snellere innovatie en de daarvoor benodigde skills-ontwikkeling leidt.”

Ook aandacht voor nieuwe skills

Wie er allemaal deel uitmaken van die regionale ecosystemen? Naast mkb’ers en grote organisaties, zijn bijvoorbeeld ook hun keten-, technologie- en innovatiepartners van de partij. Zo ook kennis- en onderwijsinstellingen. In de ecosystemen wisselen de verschillende partijen op een laagdrempelige manier kennis en ervaring uit. Daarnaast werken partijen samen in innovatietrajecten en passen ze nieuwe werkwijzen al in hun dagelijkse praktijk toe. Bij dat alles is er veel aandacht voor nieuwe skills zodat medewerkers weten hoe ze bij innovaties te werk moeten gaan. Samenwerking met het onderwijs zorgt ervoor dat die skills sneller worden opgenomen in het onderwijs voor huidige en toekomstige medewerkers.

Inspirerende koplopers

“Doordat de deelnemers van die ecosystemen gaandeweg veel van elkaar leren, komen ze steeds een stapje verder in hun innovatieproces”, geeft Geuskens aan. “We zien dat koplopers andere mkb’ers inspireren om ook innovatiever te gaan werken. Ze maken namelijk zichtbaar hoe iets ook op een andere manier kan. Dat is belangrijk, want juist de voorkant van het peloton kan echt het verschil maken.”

Breder inzetbare medewerkers

Naast innovatie, mensgerichte technologie en continu leren en ontwikkelen, is het voor de productiviteit ook belangrijk dat mensen zich gemakkelijker kunnen bewegen over de arbeidsmarkt: niet alleen van baan naar baan, maar ook van sector naar sector. Zeker nu werk snel verandert. Werkgevers kunnen hier aan bijdragen door niet langer naar ooit behaalde diploma’s te kijken, maar naar de skills die iemand in de loop der jaren heeft opgebouwd en naar iemands potentie. Zo zijn mensen breder inzetbaar en belanden ze sneller in passende banen. Dat is niet alleen goed voor het welzijn van medewerkers, maar ook voor de productiviteit van de organisatie.

Lees meer over de uitdaging die Nederland heeft met de huidige arbeidsproductiviteit.

Werkt jouw bedrijf ook aan de ontwikkeling of adoptie van innovaties die de arbeidsproductiviteit én kwaliteit van de arbeid vergroten? En wil je dit samen met experts van TNO versnellen? Neem dan contact met ons op.