Kennisvoorsprong in SSbD biedt kansen voor Nederlandse chemiebedrijven

De regelgeving voor de chemiesector ontwikkelt zich snel. Naast bestaande kaders zoals REACH en CLP komen nieuwe Europese regels, waaronder de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) uit de Green Deal. Bedrijven moeten daarmee rapporteren hoe duurzaam ze opereren. Ook introduceert de Ecodesign for Sustainable Products Regulation (ESPR) instrumenten zoals het Digital Product Passport, dat inzicht zal gaan bieden in de samenstelling, duurzaamheid en repareerbaarheid van producten.

“Het besef groeit dat we maar één aarde hebben. Klimaateffecten en humane gezondheidseffecten krijgen nu meer gewicht in Europese regelgeving,” zegt Hedwig Braakhuis, Senior Toxicologist bij TNO. Zij onderzoekt de risico’s van nieuwe stoffen en materialen vanuit het SSbD-perspectief.

Gezonde balans

De implementatie van wet- en regelgeving voor de Nederlandse markt ligt bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. René Korenromp is er beleidsmedewerker Stoffen. Hij heeft zich de afgelopen jaren gefocust op de implementatie van de CSS met belangrijk aandachtspunt Safe and Sustainable by Design (SSbD).

“IenW spant zich in voor een gezonde en veilige leefomgeving. Daarom staan we achter de duurzame Chemicaliënstrategie en de Green Deal en steunen we SSbD. Daarmee willen we voorkomen dat bedrijven stoffen op de markt brengen, of toepassingen bedenken, waar de maatschappij en de bedrijven later spijt van krijgen.”

“Denk aan PFAS, “forever chemicals”, die ook zijn toegepast in wegwerpartikelen, wat zeer onwenselijk is gebleken. Dit soort keuzes helemaal voorkomen door wetgeving lukt nooit, omdat regelgeving steevast achterloopt op de enorme hoeveelheid chemische stoffen en materialen die op de markt verschijnt. Ook willen we niet dat te veel regelgeving innovatie verstikt. Het gaat om een gezonde balans. Daarom vinden we het belangrijk dat het bedrijfsleven vanuit eigen motivatie kritisch nadenkt over de veiligheid en duurzaamheid van innovaties. SSbD kan hier zeer waardevol bij zijn.”

“Deze aanpak biedt bovendien mooie economische kansen voor Nederland, dat al vooruitstrevend is op het gebied van innovaties en standaarden in de chemie. Bij bedrijven, bij het RIVM, bij kennisinstellingen zoals TNO, maar ook bij Nederlandse consultants zit veel kennis.”

Level playing field

Ondanks de kansen zien bedrijven ook obstakels om met SSbD te starten, merkt Hedwig Braakhuis: “We horen in gesprekken vaak terug dat bedrijven het concept van SSbD omarmen, maar dat ze niet weten wat je precies moet doen om het succesvol toe te passen.”

“Daarbij speelt ook dat het economisch tij tegenzit voor de chemie. Veel bedrijven hebben al moeite om de boel draaiende te houden en aan alle regels te voldoen. Ze zijn kritisch op de investeringen die met SSbD gemoeid zijn, en willen meer zekerheid over de return on investment. Ook is er behoefte aan een ‘level playing field’. Bedrijven die veel eerlijke investeringen hebben gedaan om een product duurzamer te maken, willen daar ook iets voor terugzien.”

Meer duidelijkheid

René Korenromp herkent de uitdagingen die Braakhuis schetst. “We hebben onderzoek gedaan onder mkb-bedrijven. Daaruit blijkt dat er met name bij bedrijven met voldoende eigen kapitaal belangstelling is voor SSbD en diepte-investeringen. Bij bedrijven met veel durfkapitaal is er meer druk van investeerders. Daar ligt de focus meer op de kortere termijn.”

“Toch kun je in algemene zin zeggen dat het chemische mkb positief staat tegenover SSbD, maar wel behoefte heeft aan duidelijkheid. Minder bureaucratie en regelgeving die beter op elkaar is afgestemd. Daarom gaan we kijken hoe we regelgeving voor circulaire economie en SSbD kunnen integreren. Hetzelfde doen we met CSRD: dus hoe kun je als bedrijf je duurzaamheidsinspanningen combineren met SSbD. We hebben TNO gevraagd om vanuit hun kennis van SSbD dit onderzoek te begeleiden.”

Expertisecentrum voor SSbD

Een andere belangrijke stap die IenW richting bedrijfsleven zet, is de inzet op het realiseren van een expertisecentrum voor SSbD. Korenromp: “Dit centrum moet een brug slaan tussen bedrijfsleven, wetenschap en beleidsmakers. Zo is er op dit moment nog een flinke kloof tussen de ingewikkelde methodiek en rekenmethodes die onderzoekers ontwikkelen voor SSbD, en de praktijk van veel bedrijven die hiermee aan de slag moeten. Het expertisecentrum zal wat ons betreft op een geharmoniseerde manier ondersteuning leveren hoe een innovatieproces conform SSbD-principes eruit kan zien. Waar het IenW om gaat, is dat een bedrijf op een transparante manier rekenschap kan afleggen over de beslissingen die zijn genomen.”

Eerst ervaring opdoen, dan pas regels

Inmiddels is er vanuit het Joint Research Center van de Europese Commissie een eerste draft voor een SSbD framework opgesteld. Hedwig Braakhuis: “De industrie ziet dit framework als gouden standaard. Tegelijkertijd worstelt de industrie ermee om deze richtlijnen op een innovatieproces toe te passen, vanwege de hoeveelheid informatie die wordt gevraagd. Het zou mooi zijn als het framework meer iteratief wordt vormgegeven, en meer flexibiliteit biedt.

Iteraties helpen om het draft framework beter te verweven met het ontwerpproces. Flexibiliteit is bijvoorbeeld nodig voor het toepassen van AI-technieken om vooraf schadelijke effecten in te schatten. Ook zou het nog beter mogen aansluiten op CSRD en ESPR-beleid.”

Korenromp: “In de toekomst kan dit framework als basis dienen voor regelgeving. Of we kunnen bestaande regelgeving optimaliseren om het werken volgens SSbD-principes te stimuleren. Maar de grootste fout die we nu kunnen maken is om meteen over te gaan naar regelgeving. Laten we nu eerst een tijdje ervaring opdoen met het concept.”

Begin klein

Daarvoor kunnen bedrijven vandaag al aan de slag met SSbD, zegt Korenromp. “Toen ik 30 jaar geleden als milieukundige betrokken was bij de ontwikkeling van Life Cycle Analysis (LCA) hoorde ik al dat er eerst meer data nodig was om goede analyses te kunnen maken als basis voor de juiste beslissingen. Die discussie zal vrees ik altijd blijven bestaan. We moeten ook bij SSbD niet in die valkuil trappen.”

Hedwig Braakhuis sluit zich daarbij aan. “SSbD lijkt vaak complex, maar bij TNO hebben we een eenvoudige methode ontwikkeld om laagdrempelig te starten. Met een korte vragenlijst kun je snel checken of een product of stof mogelijk problemen oplevert voor de mens of het milieu binnen huidige en aankomende regelgeving. Zo kun je met een snelle check toch al veel potentiële risico’s vroegtijdig signaleren. Bovendien: het hoeft niet perfect te zijn; begin met de makkelijke dingen. Bijvoorbeeld door je portfolio door te lichten op stoffen die slecht scoren op veiligheid of duurzaamheid, en deze aan te pakken. Start vandaag en verbeter stap voor stap.”

Meer weten? Neem dan contact met ons op.