Mensen behouden én aantrekken: technologie als bondgenoot bij personeelskrapte
De juiste technologische oplossingen kunnen helpen bij arbeidstekorten, maar alleen als medewerkers er goed mee uit de voeten kunnen. TNO-onderzoeker dr. Jessie Koen benadrukt: 'Het succes van nieuwe technologie valt of staat met hoe werknemers ermee omgaan.'
Twee manieren om technologie in te zetten
'Als we het over technologie hebben als antwoord op personeelstekorten, denken de meeste mensen aan automatisering die werk overneemt van mensen', vertelt Koen van TNO. 'Maar technologie kan ook werknemers juist sterker maken en hun capaciteiten vergroten. Met zulke ondersteunende technologie heb je uiteindelijk minder mensen nodig voor hetzelfde werk.'
'Sterker nog, technologie kan ervoor zorgen dat meer mensen geschikt worden voor het werk', vervolgt Koen. 'Door mensen te helpen bij het uitvoeren en leren van taken, creëer je een grotere groep gekwalificeerd personeel. We zagen dit in een recent experiment met VDL en Instituut Gak: dankzij projectietechnologie konden ongetrainde studenten even efficiënt accu-onderdelen assembleren als studenten die daarvoor zijn opgeleid.'
'Beide benaderingen zijn veelbelovend', constateert Koen. 'Vooral in sectoren waar personeelstekort nijpend is en technologie nog weinig wordt toegepast. Denk aan systemen voor het monitoren van patiëntgegevens in de zorg, of Augmented Reality (AR) in productielijnen in industrie en bouw.'
Slim inzetten van kennis en vaardigheden
'Het is een misverstand dat meer technologie automatisch beter is', waarschuwt Koen. 'Technologie is niet goed of slecht op zichzelf, maar heeft altijd impact op hoe we ons werk doen. Daarom werken we bij TNO samen met organisaties aan een mensgerichte aanpak. Zo voelen medewerkers zich gewaardeerd en kunnen we de voordelen van technologie maximaal benutten.'
'Neem ons project Smart Skills@Scale', illustreert Koen. 'Daarin onderzoeken we op grote schaal hoe vakmanschap, doorlopende ontwikkeling en mens-machine samenwerking elkaar versterken. We ontwikkelen praktische hulpmiddelen, voeren experimenten uit en delen onze bevindingen met de industrie. Zo helpen we organisaties om technologie succesvol te implementeren.'
Succes staat of valt met de medewerker
Te vaak kijken bedrijven alleen naar wat technisch mogelijk is, in plaats van wat medewerkers nodig hebben en ervaren, merkt Koen op. 'Men ziet de werknemer als vervangbaar onderdeel, terwijl die juist bepaalt of nieuwe technologie slaagt of faalt. Als medewerkers er niet goed mee kunnen werken, onvoldoende training krijgen, de technologie niet kunnen inpassen in hun werk, of geen ruimte krijgen voor aanpassingen en suggesties, dan is de kans groot dat die glimmende nieuwe robot al snel ergens in een hoek staat te verstoffen.'
Daarom is het essentieel om vroeg na te denken over hoe technologie het werk verandert en wat dit betekent voor medewerkers, benadrukt Koen. 'Door dit vooraf goed in kaart te brengen, kunnen medewerkers en hun werkprocessen juist bijdragen aan het succes van de technologie, in plaats van het te belemmeren.'
Van dagen naar uren: slimmer werken met technologie
Een mooi voorbeeld van hoe technologie werk effectiever maakt zonder banen te verdringen, zien we bij recente TNO-projecten met Instituut Gak, onder meer bij de politie. 'De politie gebruikt bijvoorbeeld onderwaterrobots', vertelt Koen. 'Deze robots vervangen geen mensen, maar zorgen dat het team veel grotere gebieden kan onderzoeken. De robots sporen verdachte objecten op, waarna duikers gericht kunnen ingrijpen. Ze kunnen dan veel meer gebied bestrijken, wat enorm effectief blijkt.'
Ook in de zorgsector ziet Koen kansrijke innovaties, zoals intelligente bloeddrukmeters die zelfstandig metingen doen zodat verpleegkundigen zich op andere zorgtaken kunnen richten. 'Ons onderzoek laat zien dat vooral in de zorg nog veel winst te behalen valt met technologie', constateert Koen. 'We onderzoeken daarom hoe we de invoering kunnen versnellen, vooral in sectoren waar de nood het hoogst is en de mogelijkheden het grootst zijn.'
Technologie slim inzetten bij personeelstekort
Een praktijkvoorbeeld is Defensie, waar TNO helpt bij het aanpakken van 9.000 vacatures door functies en werkprocessen opnieuw vorm te geven rond nieuwe technologie.
'De Amerikaanse marine laat zien hoe het niet moet', waarschuwt Koen. 'Ze introduceerden een hypermodern marineschip dat met minder bemanning zou kunnen varen. Maar de realiteit was lastiger: het bedienen van de geavanceerde systemen vroeg om veel hoger opgeleide mensen. Er waren wel minder mensen nodig, maar ze moesten heel andere vaardigheden hebben.'
In Nederland pakken we het daarom anders aan bij Defensie. 'Vanuit mijn expertise kijk ik hoe we het werk zo kunnen aanpassen dat we rekening houden met de impact van technologie, maar medewerkers tegelijk leren hoe ze die technologie kunnen benutten en verbeteren.'
Technologie moet ontwikkeling ondersteunen
Waar ligt volgens Koen de ideale balans? Hoe zorg je ervoor dat werknemers zich gewaardeerd voelen en optimaal gebruikmaken van technologische mogelijkheden? ‘Technologie moet niet alleen taken ondersteunen, maar ook leren stimuleren. Neem bijvoorbeeld augmented reality (AR): een taak die je aanvankelijk niet beheerst, kun je met AR stap voor stap leren uitvoeren. Hoe vaker je het doet, hoe zelfstandiger je waarschijnlijk wordt. Maar daar moet de technologie wel op inspelen. Anders wordt het juist demotiverend als je telkens dezelfde instructies stap voor stap moet doorlopen.’
Daarnaast is het volgens Koen belangrijk dat werknemers de mogelijkheid krijgen om technologie, of die nu besparend of ondersteunend is, aan te passen. ‘We moeten naar een situatie waarin werknemers actief kunnen bijdragen aan de verdere ontwikkeling van technologie. Dat is essentieel om optimaal resultaat en echte innovatie te bereiken.
Dat gaat verder dan het betrekken van werknemers bij de ontwerpfase of implementatie. Het gaat erom dat zij op verschillende manieren worden gefaciliteerd om bij te dragen, bijvoorbeeld door hun dagelijkse werkzaamheden flexibel in te richten, leren toegankelijker te maken en samenwerking tussen organisaties anders vorm te geven.’
Blijf medewerkers betrekken
Ook met de beste bedoelingen blijven technologische integraties op de werkvloer complex. ‘Werkgevers zien soms toch belangrijke zaken over het hoofd,’ stelt Koen. ‘Zo spraken we een werkgever die een productieproces had geautomatiseerd. Het ging om een lopende-band taak die werknemers geregeld pijnlijke vingers bezorgde. De werkgever was blij dat dit proces geautomatiseerd kon worden, zodat werknemers minder fysiek belastend werk hoefden te doen.’
Hoewel dit op papier een logische keuze lijkt, pakte het in de praktijk anders uit. ‘De werknemers vonden het intensieve, soms belastende werk juist waardevol. Ze waren er trots op en voelden zich sterk verbonden met het eindproduct. De automatisering verwijderde dat directe contact met het product, waardoor hun werk juist minder leuk werd, ondanks de goede intenties van de werkgever. Kortom: het is cruciaal om dit proces samen met werknemers vorm te geven.’