Zó ziet het grootste Nederlandse experiment met skills-paspoorten eruit

Kantelpunt op de arbeidsmarkt

Sinds 2021 kampt de Nederlandse arbeidsmarkt met een ‘absoluut arbeidstekort’. Een probleem, maar ook vooral een kans, volgens de TNO-onderzoeker. ‘Dit was het kantelpunt’, zegt Van Genabeek. ‘Sindsdien zijn er minder beschikbare mensen dan het aantal vacatures. De context van de arbeidsmarkt is dus ineens heel anders geworden.’

Van diploma's naar praktische vaardigheden

De oplossing ligt volgens Van Genabeek in een transitie naar een ‘skills-based arbeidsmarkt’, waarbij niet diploma’s maar kennis en vaardigheden centraal staan. ‘We moeten preciezer kijken naar wat mensen daadwerkelijk kunnen. Welke kennis hebben ze? Welke vaardigheden beheersen ze? En hoe vertaalt zich dat naar concrete werkzaamheden? Dit klinkt abstract, maar is juist heel concreet. Door te kijken naar wat mensen daadwerkelijk kunnen in plaats van alleen naar diploma’s, kunnen we de arbeidsmarkt efficiënter maken.’

Die benadering moet de personeelskrapte op drie manieren aanpakken. ‘Je kunt meer mensen voor meer uren aan het werk krijgen, ook degenen die nu aan de kant staan. Daarnaast kun je technologie inzetten om processen te optimaliseren. Maar de grootste winst zit in het verbeteren van de match tussen mens en werk.’

Skills-paspoort als digitaal reisdocument

Een hoofdrol is weggelegd voor het skills-paspoort, een soort digitaal reisdocument voor de arbeidsmarkt. ‘Werkgevers willen meer weten dan alleen of iemand een diploma heeft’, zegt de TNO-expert. ‘Een skills-paspoort laat zien welke vaardigheden iemand beheerst én op welk niveau. Dit moet wel gevalideerd worden. Werkgevers willen zekerheid over wat een kandidaat kan.’

De metalektro-sector, die al járen kampt met extreme personeelstekorten, is als eerste aan de beurt om de nieuwe skills-based aanpak te testen. Na uitgebreid vooronderzoek start TNO in 2025 met het testen van drie verschillende technische concepten bij diverse bedrijven.

‘Dit is momenteel het grootste implementatie- én ontwikkeltraject in Nederland op het gebied van skills-paspoorten’, zegt Van Genabeek. ‘We gaan verschillende vormen van validatie testen, van ‘zachte’ validatie via online tests tot ‘harde’ validatie van aantoonbare vaardigheden.'

Strenge eisen en stevige databasis

Het nieuwe systeem moet wél aan strikte voorwaarden voldoen, aldus Van Genabeek. ‘Het moet interoperabel zijn, wat betekent dat gegevens gemakkelijk uitwisselbaar zijn tussen verschillende systemen. Daarnaast moet er een sterke validatiekant zijn, waarbij kennis en vaardigheden betrouwbaar kunnen worden beoordeeld. Eigenaars van het paspoort moeten ook hun gegevens op een veilige manier kunnen delen met werkgevers en andere belanghebbenden.’

Om het project te ondersteunen werkt TNO samen met UWV, SBB en CBS aan CompetentNL, een systematisch overzicht van benodigde vaardigheden voor verschillende beroepen en opleidingen. De rol van artificial intelligence (AI) is hierbij volgens Van Genabeek van groot belang. ‘We gebruiken AI-gerelateerde methodes om data te verwerken én te analyseren. Maar we zorgen ook voor kwaliteitsborging: het is essentieel dat deze AI-systemen uitlegbaar en eerlijk zijn.

TNO’s unieke positie

Van Genabeek licht de positie én motivatie van TNO in deze transformatie toe. ‘We vervullen een specifieke functie door onze gecombineerde expertise in arbeidsmarktdata, kennisopbouw én praktische toepassing. Deze driehoek van datagestuurd werken, kennisverdieping en implementatie maakt ons bij uitstek geschikt om arbeidsmarktvraagstukken integraal aan te pakken.’

‘TNO ontwikkelt zelf geen tools. Wel helpen wij marktpartijen om hun tooling effectief te maken. We gaan niet iets concreets bouwen, maar kunnen wel aangeven waaraan het moet voldoen.’

Meer dan techniek alleen

Van Genabeek benadrukt tevens dat technische innovatie alleen niet voldoende is. ‘Je kunt alles technisch goed regelen, maar dan weet je nog niet of het goed gebruikt wordt. De sociale innovatiekant wordt vaak onderschat. Het gaat erom dat werknemers en leidinggevenden deze skills-benadering daadwerkelijk in de praktijk gaan toepassen.’

Die aanpak biedt ook nieuwe kansen voor arbeidsmigranten én andere nieuwkomers op de arbeidsmarkt. ‘Als je alleen maar kijkt naar diploma's, hebben deze mensen vaak geen kans’, zegt Van Genabeek. ‘Door te focussen op skills kun je hun capaciteiten beter benutten en voorkomen dat ze onder hun niveau werken.’

Katalysator voor bredere implementatie

Het succes van dit project kan grote gevolgen hebben voor de hele Nederlandse arbeidsmarkt. ‘We zien dat andere sectoren met personeelstekorten, zoals de zorg, defensie en de politie, met grote belangstelling kijken naar dit experiment’, zegt Van Genabeek. ‘Als we kunnen aantonen dat deze aanpak werkt, kan dat een katalysator zijn voor bredere implementatie.’

Succesvolle initiatieven zoals SkillLab, een startup die zich richt op het in kaart brengen van vaardigheden van nieuwkomers, laten volgens Van Genabeek al zien dat een skills-based aanpak in de praktijk werkt. ‘Dit soort innovatieve bedrijven groeit snel omdat ze een reëel probleem oplossen. Het bewijst dat er veel behoefte is aan concrete oplossingen die verder kijken dan traditionele cv's en diploma’s.'

Grondige functie-analyse

Voor bedrijven die willen beginnen met skills-matching heeft Van Genabeek een helder advies: start met een grondige analyse van je eigen functies. ‘Kijk niet alleen naar kennis, maar ook naar wat nodig is op het gebied van houding, gedrag en aanvullende vaardigheden. Wees kritisch en haal niet zomaar een oud functieprofiel uit de la. Kijk naar het huidige en toekomstige werk en gebruik beschikbare data om dit te objectiveren.’ Daarnaast is het creëren van een lerende werkomgeving essentieel.

Internationale context

De urgentie van een skills-based benadering wordt versterkt door internationale ontwikkelingen, ziet Van Genabeek. ‘We zitten in Nederland in een riante positie: mensen met talent komen vanuit heel Europa hier naartoe vanwege het hoge loonniveau. Maar die positie kan snel veranderen als je het hen moeilijk maakt om hier aan de slag te gaan. Heel Europa vergrijst en andere landen kampen met vergelijkbare arbeidstekorten.’

Toch is Van Genabeek voorzichtig optimistisch. ‘De transitie naar een skills-based arbeidsmarkt gaat niet van de ene op de andere dag, maar ik zie wél dat er beweging komt. Vooral in sectoren met grote tekorten groeit het besef dat het anders moet. Als we kunnen laten zien dat de skills-based benadering werkt, zullen anderen volgen.’