Welke risico’s lopen omwonenden bij een plofkraak? Gemeenten krijgen een tool in handen om dit te bepalen.

Hoe groot is het risico voor de bewoners in de directe omgeving van een geldautomaat bij een eventuele plofkraak? Gemeenten kunnen deze vraag nu nog niet eenduidig beantwoorden. Daar komt verandering in met een tool die TNO speciaal voor dit doel heeft ontwikkeld.

Elske, Directeur Jeugd, Familie en aanpak Criminaliteitsfenomenen en Ben, Coördinerend Beleidsadviseur, beiden van het ministerie van Justitie en Veiligheid vertellen over de aanpak van plofkraken en het aandeel van TNO hierin. Ans, TNO-expert van de afdeling Personal Protection and Explosives Safety (PPES) legt uit welk onderzoek TNO heeft gedaan voor dit doel en hoe de tool tot stand is gekomen.

Onderbouwd, uniform en transparant risico’s vaststellen

“Graag begin ik mijn uitleg met wat achtergrond”, zegt Ben. “Tot een paar jaar geleden zagen we in Nederland elk jaar het aantal plofkraken stijgen, tot gemiddeld 100 plofkraken per jaar. Om de samenleving te beschermen tegen de gevolgen van deze vorm van criminaliteit is in 2019 een pakket maatregelen ingevoerd om plofkraken te voorkomen.”

Hij vervolgt: “Daarnaast hebben de burgemeesters van de vier grote steden gevraagd om wettelijke instrumenten waarmee ze geldautomaten kunnen weren in gevels waar omwonenden risico’s lopen in het geval van een plofkraak.” Elske vult aan: “Naast een verkenning om deze wettelijke instrumenten te realiseren, is het wenselijk om op een objectieve manier de veiligheidsrisico’s te kunnen inschatten. Ons ministerie is hiervoor een samenwerking aangegaan met TNO en heeft het verzoek neergelegd om wetenschappelijk te onderzoeken wat de plofkraakrisico’s zijn voor omwonenden. Daarnaast was het onze wens om op basis van de wetenschappelijke bevindingen een instrument te ontwikkelen waarmee gemeentes op een objectieve transparante en eenduidige manier de risico’s voor hun burgers kunnen vaststellen zodat ze de nodige maatregelen kunnen nemen.”

Hoe is het onderzoek opgestart?

“Met de faciliteiten en kennis van de TNO-afdeling PPES kunnen we explosies uitvoeren, meten hoeveel kracht ervan afkomt en berekeningen uitvoeren wat die kracht doet met een constructie”, start Ans haar uitleg over het onderzoek.

“Met de explosies waarmee plofkraken op geldautomaten gepaard gaan, hadden we nog niet veel ervaring. Daarbij kennen we natuurlijk net als iedereen de voorkant van een geldautomaat, maar wisten we niet wat zich bevindt achter het scherm. Stap één van het onderzoek was daarom de inventarisatie hiervan. Een van de partijen die geldautomaten in Nederland installeren, heeft ons hierbij geholpen. Daarnaast heeft de politie ons geïnformeerd over hoe plofkraken worden uitgevoerd.

Bij de inventarisatie hebben we vastgesteld wat de modus operandi van plofkrakers is. Van dit proces hebben we een ‘storytelling’ gemaakt. Dit communicatiemiddel kunnen we inzetten om aan alle partijen helder over te brengen hoe een plofkraak verloopt en wat het te weeg kan brengen.”

De directe risico’s die omwonenden lopen bij een plofkraak

“Zoals te zien is in de ‘storytelling’ worden er bij een plofkraak meerdere explosies gebruikt. De drukgolf van de eerste explosie komt volledig naar buiten toe, waardoor er in de nabije omgeving ruiten kapot worden ‘geblazen’. Het glas vliegt hierbij niet op straat maar juist naar binnen, de woningen in. Dit levert direct gevaar op voor de bewoners”, vertelt Ans verder.

“De tweede explosie vindt plaats in het gebouw waarin de kluis staat. De drukgolf die vrijkomt zit daarom ‘opgesloten’ en zal van binnenuit grote schade aanbrengen aan binnenmuren en ook brokstukken van de gevel en andere buitenmuren naar buiten slingeren. De rondvliegende brokstukken leveren direct gevaar op voor omliggende woningen. Daarnaast kan ook de schade aan de constructie van het gebouw de veiligheid voor bewoners en omwonenden in gevaar brengen.”

Van rijen met data tot een praktische tool

“Na de inventarisatie zijn we verdergegaan met het uitvoeren van explosieproeven. De proeven zijn nodig om te kunnen bepalen hoe groot de explosieve kracht is die vrijkomt bij plofkraken met behulp van flitspoeder,” legt Ans uit. “We hebben dit vergeleken met de kracht van explosies van TNT, een materiaal waarover we al veel kennis hebben. Door een omrekening kunnen we op basis van deze kennis nauwkeurig de explosieve kracht bepalen die vrijkomt bij het gebruik van flitspoeder.

De berekeningen zijn gericht op verschillende parameters. Zo zijn de weg van de drukgolf en de kracht ervan verschillend bij de explosies op het display en die in het gebouw. Een andere parameter is de hoeveelheid explosief materiaal. Omdat niet elke plofkraker dezelfde hoeveelheid gebruikt, hebben we bij de berekeningen representatieve onder- en bovengrenzen gebruikt.

Daarnaast bepaalt de kwaliteit van de omliggende gebouwen ook voor een belangrijk deel de risico’s die omwonenden lopen bij een plofkraak, net als de afstand ervan tot de geldautomaat. Hoe is het gebouw geconstrueerd, welk type glas is er in het gebouw, bevinden woningen zich boven, naast of tegenover de geldautomaat? Onze rekenmodellen leverden met de input van al deze elementen vele tabellen data op.”

Plofkraakrisico’s duidelijk in kaart

“Om gemeentes te ontlasten en te zorgen voor een praktische inzetbaarheid van ons onderzoek heeft TNO op basis van alle berekeningen uit het onderzoek een tool ontwikkeld. Gemeenten krijgen hiermee een hulpmiddel in handen om eenduidig te kunnen beoordelen of het voor omwonenden voldoende veilig is als er een geldautomaat op een bepaalde locatie wordt geplaatst. Zodra de juridische kant van dit project is afgerond, is de tool direct inzetbaar”, sluit Ben af. “Graag willen wij vanuit JenV hierbij onze dank uitspreken voor de mensen van TNO, voor de goede samenwerking en hun uitstekende input vanaf de eerste gesprekken tot het opleveren van de tool.”