Van afval tot grondstof: steun voor zuidelijk Afrika

Circulaire mogelijkheden

Malawi, Zambia en Zimbabwe staan voor grote uitdagingen op het gebied van afvalbeheer. Er wordt relatief heel weinig afval ingezameld, afval wordt vaak illegaal gestort, de bestaande officiële stortplaatsen worden vaak slecht beheerd en lopen over, en recycling is nog altijd een niche-activiteit.

Door afvalwaardeketens anders in te richten – met een focus op circulariteit – kunnen landen niet alleen de milieu- en gezondheidsdruk verminderen, maar ook de marktactiviteit bevorderen en de economie laten groeien door de verwerking van secundaire materialen.

Een gezamenlijke aanpak

Met de steun van lokale partners bracht TNO alle relevante spelers om de tafel. Samen met betrokkenen uit de nationale en lokale overheid, de particuliere sector, het maatschappelijk middenveld en de academische wereld hebben wij ons verdiept in het functioneren van deze afvalsystemen, inclusief welke belemmeringen er waren voor duurzaam en circulair gedrag en wat de belangrijkste interventies zouden zijn. De resultaten werden vertaald in strategische routekaarten en specifieke pilotconcepten voor plastic en organisch afval.

Samenhangende oorzaken

De studie was gebaseerd op:

• Een uitgebreide nulmeting van het volledige afvalbeheersysteem in elk land;
• Een vergelijkende analyse van de mogelijkheden voor circulair beheer voor een reeks afvalstromen;
• Een grondig onderzoek van onderliggende oorzaken die verandering in de weg staan, voor één prioritaire afvalstroom.

Afvalsystemen zijn complex en hangen met elkaar samen. Actoren, activiteiten en afhankelijkheden beïnvloeden en versterken elkaar. Dit kan een goed afvalbeheer drastisch vertragen of zelfs tegenhouden. TNO onderscheidde drie niveaus waarop veranderingen worden belemmerd:

• Het formele en informele inzamelings- en verwijderingssysteem van afval;
• Het formele en informele valorisatiesysteem – afval weer waarde geven;
• Het bredere ecosysteem, zoals de bestuurlijke organen die beleid en regelgeving vaststellen. Denk bijvoorbeeld aan de moeilijke opgave om een businesscase voor afvalinzameling uit te werken, gezien de lage tarieven, de lage marges op gerecyclede materialen en het ontbreken van beleidsmatige prikkels, zoals belastingverlagingen.

Geen wondermiddel

Doordat de belemmeringen voor de transitie naar duurzamere afvalsystemen complex zijn en onderling samenhangen, is er geen wondermiddel dat verandering kan bevorderen. In plaats daarvan moet op verschillende niveaus worden ingegrepen om een blijvende verandering tot stand te brengen. Daarom hebben TNO en lokale betrokkenen een routekaart ontwikkeld met interventies op vier gebieden: de institutionele omgeving, constructieve samenwerking, kennis en bewustwording, en de fysieke infrastructuur, met maatregelen voor de korte, middellange en lange termijn.

Ook al gaat het uiteindelijk om fysieke veranderingen in de infrastructuur en de recyclingprocessen, de meeste interventies op korte en middellange termijn betreffen de andere drie gebieden: daar is immers momentum nodig om investeringen in de fysieke sfeer mogelijk te maken. TNO heeft ook een scopingstudie gedaan voor een pilot voor elk land, waarbij de nadruk niet ligt op het bevorderen van één centrale recyclingtechnologie maar op het anders inrichten en versterken van de diverse waardeketens, zodat de waarde gelijkmatiger wordt verdeeld en alle actoren meer worden gestimuleerd om mee te doen.

Van lineair naar circulair

Dankzij de projectsubsidie van het Climate Technology Centre and Network en financiering van de Europese Commissie kon TNO concrete plannen uitwerken voor Malawi, Zambia en Zimbabwe die aangeven waar en hoe de transitie naar circulariteit kan worden ingezet. Dit zal deze landen helpen om over te stappen van lineair afvalbeheer op aandacht voor de principes van de circulaire economie, waardoor de milieu- en gezondheidseffecten worden verminderd en de economische activiteit zal toenemen.