Versterking van digitale soevereiniteit maakt Europa politiek en economisch minder kwetsbaar

Onze samenleving wordt in toenemende mate gedicteerd door onze digitale infrastructuur en data, die grotendeels beheerd worden door niet-Europese partijen. Inmiddels wordt zelfs al meer dan 90 procent van de Westerse data gehost in de VS. Hierdoor heeft de digitalisering onze samenleving steeds afhankelijker gemaakt van enkele Big Tech en grootschalige online marktpartijen buiten de EU. In geopolitieke conflicten wordt digitale technologie steeds vaker als machtsmiddel ingezet en we hebben te maken met ransomware- en cyberaanvallen. Daarnaast staan onze democratie en Europese waarden en normen onder druk; denk aan social media platformen die verkiezingen beïnvloeden en fake news verspreiden. Ook krijgen we rond data en clouddiensten te maken met zogeheten extraterritoriale wetgeving die soms in strijd is met onze Europese waarden en normen. Denk aan de US Cloud Act en Chinese Surveillance wetgeving, waarbij overheden zonder voorbehoud onze in het buitenland opgeslagen data kunnen raadplegen.

"Meer dan 90 procent van de Westerse data wordt gehost in de VS."

Verdienvermogen in gevaar

Digitale soevereiniteit is een complex onderwerp dat vraagt om inzicht en kennis van zowel technologie als beleid, maar ook van nieuwe business modellen voor innovatieve technische oplossingen. Specialist op dit gebied is Claire Stolwijk, Researcher & Consultant bij de Strategische Analyses & Beleidsafdeling van TNO. “Een sterke digitale afhankelijkheid is van invloed op ons verdienvermogen. Denk bijvoorbeeld aan het ontwikkelen van nieuwe AI-toepassingen; daarvoor heb je onder meer grote geharmoniseerde datasets nodig. Maar dat wordt nu belemmerd doordat data vaak wordt opgeslagen in silo’s van Big Techbedrijven.”

Ook in Den Haag en Brussel staat digitale soevereiniteit hoog op de agenda. Jos de Groot is Directeur Digitale Economie bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). “Vooropgesteld: niet iedere afhankelijkheid maakt ons kwetsbaar. Zo bestaat het digitale domein uit talloze onderlinge, wederzijdse afhankelijkheden die ons enorme voordelen bieden. Tegelijkertijd kunnen ongewenste, vaak eenzijdige afhankelijkheidsrelaties ons kwetsbaar maken, omdat bepaalde niet-Europese landen en technologiebedrijven onze publieke belangen, zoals eerlijke concurrentie, duurzaam verdienvermogen en weerbaarheid onder druk zetten. Als het gaat om data- en clouddiensten zijn we te afhankelijk geworden, signaleert ook de Europese Commissie. En die afhankelijkheid groeit nog ieder jaar.”

"Als het gaat om data- en clouddiensten zijn we te afhankelijk geworden. En die afhankelijkheid groeit nog ieder jaar."

Zeggenschap over je data

Om onze digitale soevereiniteit te versterken zijn er inmiddels diverse succesvolle Europese initiatieven zoals International Data Spaces (IDS )en Gaia-X. IDS is een standaard die al in diverse domeinen wordt toegepast om het uitwisselen van gegevens veiliger en efficiënter te maken. Het doel van Gaia-X is om schaalbaarheid van de datadeelinfrastructuur in Europa te bewerkstelligen door interoperabiliteit tussen de verschillende clouddiensten te realiseren. Dit wordt bereikt door het ontwikkelen van gemeenschappelijke standaarden en juridische kaders voor de digitale infrastructuur. Daarnaast bevordert Gaia-X de interoperabiliteit en portabiliteit, waardoor je gemakkelijk kunt switchen tussen clouddiensten. Voor Gaia-X zijn in diverse Europese landen al hubs opgezet, waaronder in Nederland, mede op initiatief van EZK.

Claire Stolwijk: “Zowel IDS als Gaia-X zijn belangrijke projecten omdat ze eindgebruikers zeggenschap geven over hun data. Dit is van belang om mensen en organisaties minder afhankelijk te maken van grote Big Techplatformen. Ook kunnen er zo Europese infrastructuren ontstaan die niet onder de US Cloud Act vallen.”

Samenwerking is de crux

Deze projecten laten zien dat samenwerking cruciaal is om onze digitale soevereiniteit te vergroten. “Het is van belang dat de lidstaten de handen ineen slaan rondom dit thema, Nederland kan dit niet alleen”, benadrukt Claire Stolwijk. “Dat geeft lidstaten bovendien de kans om op hun sterktes te focussen. Bijvoorbeeld de ontwikkeling van kwantumtechnologie, of specifieke toepassingen. Zo zijn Nederland en Europa nog steeds sterk in de fabricage van complexe, hightech equipment die een hoge precisie vereisen. De verwachting is dat deze markt sterk zal groeien naarmate we in dit digitale tijdperk steeds meer alles met alles verbinden. Hierdoor kunnen Nederland en Europa marktleider worden in dit domein.”

"Alleen door meer en beter samen te werken in Europa creëren we de benodigde schaal om hiermee succesvol te zijn."

Ook Jos de Groot gelooft in de kracht van samenwerking: “Er zal door Nederland, de Europese Commissie en alle andere EU-lidstaten samen en op vele fronten tegelijk moeten worden gewerkt aan oplossingen. En die oplossingen bestaan uit nieuwe wetgeving, en het ontwikkelen van Europese alternatieven, via investeringen met staatsteun. Alleen door meer en beter samen te werken in Europa creëren we de benodigde schaal om hiermee succesvol te zijn.”

TNO ontwikkelt kennis op drie niveaus

Het is van belang om weloverwogen, proportionele maatregelen te kunnen nemen op het gebied van digitale soevereiniteit. TNO biedt kennis die daaraan bijdraagt, en wel op drie niveaus, legt Claire Stolwijk uit: “In de eerste plaats door overheden te adviseren over beleidsoplossingen. Naast het bieden van advies over regulering en andere instrumenten, orkestreren we innovatieprogramma’s. Daarnaast werken onze technische collega’s aan technologische oplossingen zoals 6G, kwantumtechnologie en Europese cloudinfrastructuren als Gaia-X. En tot slot werken we aan de ontwikkeling van nieuwe business modellen die bijdragen aan digitale soevereiniteit. Die drie ontwikkelingen zijn bij TNO onlosmakelijk met elkaar verbonden.”